By 
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Γιαννακόπουλου
Σε κακή κατάσταση περιήλθε για πολλοστή φορά εδώ και 20 χρόνια ο Λόφος του Φιλοπάππου, ο κυριότερος πνεύμονας της Αθήνας, έκτασης 700 στρεμμάτων, που αποτελεί ταυτόχρονα τον σημαντικότερο αστικό βιότοπο. Το φαινόμενο των «καμένων» δέντρων, όπως και οι εικόνες εγκατάλειψης επανέρχονται αφού επί σειρά ετών δεν είχε γίνει ψεκασμός για την πιτυοκάμπη ενώ οι περίοικοι αναφέρουν ότι οι κύριοι αγωγοί ομβρίων, ιδιαίτερα στην νότια κλιτύ του Φιλοπάππου, βουλώνουν με χώματα. Οι δε μικρότεροι αγωγοί που πηγαίνουν παράλληλα με τις οδεύσεις έχουν επιχωματωθεί σε σημείο εξαφάνισης σε όλη την έκταση του λόφου.
Εκατοντάδες πεύκα, άνω των 800, έχουν καταστραφεί όχι τόσο εξαιτίας της αδιαφορίας των υπηρεσιών συντήρησης, όσο της άρνησης της Αρχαιολογικής υπηρεσίας για φύτευση. Τονίζεται πάντως ότι ο χώρος -με προϊστορικό αποτύπωμα 3.000 ετών – δίνει συνεχώς ευρήματα προσελκύοντας, εκτός των άλλων, διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον.
Σύμφωνα με τις αναφορές αυτοδιοικητικών, η διοίκηση και η διαχείριση των λόφων, ήδη από το 1971 έχουν εκχωρηθεί από το υπουργείο Γεωργίας στο δήμο Αθηναίων. Μέχρι το 2012, στο πλαίσιο αυτών των αρμοδιοτήτων, ο δήμος φρόντιζε για την αναπλήρωση των απωλειών, που οφείλονται σε φυσική γήρανση ή σε ξήρανση των φυτών για διάφορους λόγους. Όμως μετά το 2012 η Αρχαιολογική υπηρεσία χαρακτηρίζει την έκταση μνημείο παρότι βάσει της απόφασης του ΣτΕ (2034/2015) «ο χώρος εκτός από αρχαιολογικός έχει και την ιδιότητα του χώρου πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής για τους κατοίκους της πόλης, τουλάχιστον κατά τον τελευταίο αιώνα, είναι δε διαμορφωμένος έτσι ώστε να επιτελεί αυτό το ρόλο».
Φυτά
Κάτοικοι προσφεύγουν στη Δικαιοσύνη κρούοντας κώδωνα κινδύνου διότι «υπάρχει ένδειξη χρήσης τοξικών και καταστροφής πολλών θάμνων και δένδρων στα όρια της οδού που ενώνει τον Λουμπαρδιάρη με την Δώρα Στράτου». Συγκεκριμένα, πολλά διαφορετικά είδη φυτών, όπως πεύκα, κυπαρίσσια, κυπαρίσσια γλαυκά, χαρουπιές, κουμαριές, πικροδάφνες, μυρτιές, δενδρολίβανο έχουν μαραθεί στην σειρά -όλα στην κάτω πλευρά της οδού-με όλα τα φύλλα πάνω στα κλαδιά μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα ενώ μερικά παρουσιάζουν και σκάσιμο στους κορμούς.
Προτείνουν δε, άμεση εκπόνηση διαχειριστικής μελέτης όπου θα οριστούν οι όροι κλάδευσης, φύτευσης, συντήρησης, φυτοπροστασίας, ανάπλασης και προστασίας του οικοσυστήματος και επίσης την πλήρη επαναλειτουργία των συστημάτων δασοπυρόσβεσης.
Αξιοποίηση
Προπολεμικά, ο λόφος ήταν χέρσος. Φυτεύτηκε αργότερα με δέντρα και θάμνους που υπάρχουν στη Αττική όπως ελιές, αγριελιές, πεύκα, σχοίνα, πικροδάφνες, αμυγδαλιές, ροδιές, κυπαρίσσια, θυμάρι, δεντρολίβανο, χαρουπιές, μυρτιές και άλλα. Αυτά «επανέφεραν» τα νυχτοπούλια όπως τις κουκουβάγιες (το σήμα κατατεθέν της Αθήνας αλλά και της Αθηνάς) αλλά και γεράκια, περιστέρια κτλ.
Η αξιοποίηση του έγινε από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, την πλέον πρωτοποριακή προσωπικότητα της εποχής, που σχεδίασε και κατασκεύασε την τριετία 1954 – 1957, επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή, την υπαίθρια διαμόρφωση με πλακόστρωτες διαδρομές και πέτρινα καθίσματα σε κατάλληλα σημεία με θέα προς τον ιερό βράχο μετατρέποντας τον σε ακαταμάχητη επιλογή για περίπατο και ρεμβασμό.
Αρχιτεκτονική
Το έργο λοιπόν περιλαμβάνει δύο κύριες σπειροειδείς διαδρομές, που ξεκινούν σχεδόν αντικριστά στη συμβολή Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου. Η μία ανεβαίνει βόρεια το λόφο της Ακρόπολης ως το ιερό της Αθηνάς. Η άλλη απομακρύνεται απ’ αυτόν δημιουργώντας δύο συνθήκες θέασής του: μια πρώτη στου Λουμπαρδιάρη, όπου ξεπροβάλλει για μοναδική φορά μετωπικά η κύρια όψη του Παρθενώνα, και μια δεύτερη στο Άνδηρο, όπου καταλήγει η διαδρομή συστρεφόμενη.
Κατά τους ειδικούς, σ’ όλο το έργο ο Πικιώνης χρησιμοποίησε την οπτική αντίληψη ως συνθετικό εργαλείο. Ένα χωρικό σύστημα οπτικών χαράξεων ενώνει το τοπίο -εγγύτερα ή μακρινά- με την ιστορία του. Στα δύο σημεία θέασης όμως, οι χαράξεις είναι ιδιαίτερα εμφανείς. Στη διαμόρφωση γύρω απ’ τον Αγ. Δημήτριο οι αρμοί της δαπεδόστρωσης, κατά την είσοδο στον υπαίθριο χώρο του, οδηγούν το βλέμμα. Στον ημιυπαίθριο χώρο του παλιού καφενείου η κεκλιμένη στέγη στρέφεται προς την Ακρόπολη. Στην κορυφή του λόφου, στο Άνδηρο, μαρμάρινα καθιστικά και μικρές πέτρινες κατασκευές οργανώνονται έτσι ώστε να τοποθετήσουν τον άνθρωπο στα σημεία με την καλύτερη θέα των Προπυλαίων και της Ακρόπολης γενικότερα.
Νικόλας Φουρναράκης
Διευθύνων Σύμβουλος Εταιρείας Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πάρκο Α.Ε.
«Άμεσες παρεμβάσεις σε 4 επίπεδα»
Το ζήτημα απασχολεί ιδιαιτέρως τον δήμο Αθηναίων και τον καθ’ ύλην αρμόδιο Διευθύνοντα Σύμβουλο της Εταιρείας Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πάρκο Α.Ε. Νικόλα Φουρναράκη καθώς τις επόμενες εβδομάδες θα υπάρξουν παρεμβάσεις 4 επίπεδα, στο πλαίσιο προηγηθέντος σχεδιασμού. Ο κ. Φουρναράκης κατέθεσε την επιστημονικά τεκμηριωμένη θέση του στην Today Press:
Εντός του λόφου Φιλοπάππου, όπως και σε όλους τους λόφους της πόλης παρατηρούνται απώλειες, λόγω ξήρανσης, πολλών δένδρων, κυρίως πεύκης (λόγω της μεγάλης ηλικίας σε συνδυασμό με το ακατάλληλο ξηροθερμικό κλίμα της Αττικής, την παρατεταμένη περίοδο καύσωνα, την συμπίεση των εδαφών, τις δευτερογενείς προσβολές, την υπερεπισκεψιμότητα, την απόπλυση του εδάφους, τον έντονο ανταγωνισμό, την απουσία υπορόφου βλάστησης, της κακής εδαφοκάλυψης, κλπ.).
Οι ανωτέρω λόγοι έχουν εντατικοποιηθεί τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιμακούμενης κλιματικής αλλαγής η οποία δημιουργεί ακραίες και παρατεταμένες θερμικές στάθμες και μείωση της προσφερόμενης ατμοσφαιρικής και εδαφικής υγρασίας. Φυσικό επακόλουθο της ‘’βίαιης’’ αυτής αλλαγής είναι το οικοσύστημα να μη μπορεί ή να μη προλαβαίνει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα.
Επιπλέον η δασική βλάστηση στους μεγάλους λόφους της πόλης είναι αυτονομημένη στο μεγαλύτερο μέρος της και δεν ενδείκνυται, ούτε είναι δυνατή η άρδευση της.
Ανεξάρτητα αυτού, έγινε αντικατάσταση πρόσφατα του ηλεκτρολογικού πίνακα του αυτομάτου ποτίσματος στο Φιλόπαππο με σταλλακτοφόρο , με αποτέλεσμα το αρδευόμενο τμήμα του λόφου να τροφοδοτείται κανονικά.
Η Υπηρεσία Πρασίνου του Δήμου Αθηναίων συνεργάζεται με το Ινστιτούτο Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων, με το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και τις συναρμόδιες Υπηρεσίες, για την καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν προκύψει.
Η Εταιρεία του Δήμου Αθηναίων με την επωνυμία ¨Εθνικός κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ”, η οποία έχει την ευθύνη διαχείρισης των Δυτικών Λόφων της Ακρόπολης, στα πλαίσια τετραμερούς σύμβασης που έχει υπογραφεί με αντικείμενο την “ΑΝΑΠΛΑΣΗ, ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΔΥΤΙΚΩΝ ΛΟΦΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ”, προγραμματίζει άμεσα συγκεκριμένες δράσεις στο λόφο οι οποίες κυρίως συνοψίζονται:
1.Στην ενισχυτική φύτευση στο λόφο με είδη της Αττικής βλάστησης, ανθεκτικά στις δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες των τελευταίων χρόνων.
2.Στην αφαίρεση των ξερών δένδρων και θάμνων
3.Στην απόφραξη της απόληξης του καναλιού αποχέτευσης των όμβριων υδάτων στη ανατολική πλευρά του λόφου και στον καθαρισμό του καναλιού από την οδό Γαριβάλδη έως το σημείο που συναντάται η οδός Παναιτωλίου με την οδό Ορλώφ.
4. Στο κλάδεμα και γενικά την περιποίηση των δέντρων ελιάς, ξεκινώντας από τον ελαιώνα στον Λουμπαρδιάρη.
