Δαιμονοποίηση

της Κωνσταντίνας Καρακώστα, Επίκουρης Καθηγήτριας Νεότερης Ιστορίας

Σε συνέχεια του άρθρου της περασμένης εβδομάδας, επανέρχομαι στο δυστύχημα των Τεμπών και συγκεκριμένα στα όσα λέγονται από ένα ετερόκλητο σώμα που έχει βαλθεί να πείσει την ελληνική κοινωνία ότι ο πρωθυπουργός γνώριζε και συγκάλυπτε τις ευθύνες άλλων.

Συνωμοσιολόγοι, αυτόκλητοι δικαστές, πολιτικοί τυμβωρύχοι, καταχραστές του ανθρώπινου πόνου, σε όποια κατηγορία και αν ανήκουν, προσπαθούν μεθοδευμένα να ενσταλάξουν στους ανθρώπους τη φοβία και τον τρόμο. Λογικό, γιατί χωρίς εχθρούς δεν έχουν αφήγημα. Και χωρίς αφήγημα δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Εκείνο όμως το οποίο σκέφτομαι είναι ότι αυτή η τρομολαγνεία και η δαιμονοποίηση παραπέμπει κανονικά σε άλλη εποχή. Τότε που ζωόμορφα και θηριόμορφα στοιχειά, σώματα «ζοφώδη και αμαυρά και τοις όμμασι λυπηρά» επιβουλευόταν τους ανθρώπους.

Η ελληνική λαϊκή παράδοση έχει να δείξει πολλά παραδείγματα δαιμονικών όντων. Καλικάντζαροι, νεράιδες, βρικόλακες όποια μορφή και αν είχαν, σε όποιο σημείο και αν βρίσκονταν να κατοικούν η βλαπτική τους δράση προξενούσε μεγάλη αγωνία και φόβο στους απλούς ανθρώπους, που αναγκάζονταν να αναζητήσουν προστασία σε σύμβολα και πρακτικές. Όμως, η ελληνική κοινωνία έχει μείνει ακόμη εκεί; Στην εποχή που χωρίς δεδομένα, χωρίς τεκμήρια, δικάζει, ενοχοποιεί και δαιμονοποιεί; Βρίσκεται ακόμη στην εποχή που τα λαογραφικά μας κείμενα μας αφηγούνται για τους κτηνοτρόφους να προσπαθούν να προστατεύσουν τα ποίμνιά τους από έναν τρομερό δαίμονα, ανάβοντας φωτιές γύρω από τα μαντριά και καίγοντας τσαρούχια και θειάφι;

Η μήπως βρισκόμαστε στην περίπτωση που αντιμετωπίζουμε μια ιδιαίτερη κατηγορία δαιμόνων, που έχει τη μορφή γαϊδουριού; Αυτά τα δαιμόνια κάποτε περιφέρονταν τα βράδια σε δρόμους χωρίς πολλή κίνηση και την έστηναν σε ανυποψίαστους διαβάτες. Τους κατεύθυναν σε δύσβατα και απόκρημνα σημεία και προσπαθούσαν να τους γκρεμίσουν. Βέβαια, δεν ήταν μόνο αυτές οι αποκρουστικές περιπτώσεις. Υπήρχαν και οι όμορφες. Οι νεράιδες, που ζούσαν σε δάση, πηγές, ρυάκια και φαράγγια. Δαίμονες ήταν και αυτές που έκλεβαν τη φωνή όσων περνούσαν νύχτα από το μέρος που βρίσκονταν. Ωστόσο δεν ήταν όλοι οι θηλυκοί δαίμονες όμορφοι. Υπήρχαν και οι αποκρουστικοί στη μορφή τους. Οι στρίγκλες και οι λάμιες. Εκείνες που έκαναν τα πάντα για να κατασπαράξουν την ανθρώπινη σάρκα και ιδίως των μικρών παιδιών.

Η πίστη του λαού στην ύπαρξη τόσο πολλών δαιμόνων προκάλεσε αναμενόμενα την ανάγκη εξεύρεσης τρόπων για την προστασία τους και σε συλλογικό και σε ατομικό επίπεδο. Τελετουργικά έθιμα, προσευχές, φυλακτά εφευρέθηκαν για την προστασία του κακού που κρυφά παραμονεύει για να βλάψει τους αγαθούς ανθρώπους των παραδοσιακών κοινωνιών. Σήμερα ακούγοντας όλα αυτά γελάμε. Τα δαιμονικά όντα, που είχε κατασκευάσει η φαντασία του λαού, καταπίεζαν τόσο πολύ τους ανθρώπους ώστε στο τέλος λειτουργούσαν βλαπτικά για εκείνους. Ποιμενικοί δαίμονες, ονόμορφοι δαίμονες, νεράιδες, στρίγκλες και λάμιες ξέρουμε με βεβαιότητα ότι δεν υπάρχουν. Η επιστήμη ήταν εκείνη που βοήθησε τον άνθρωπο να απαλλαγεί από όλο αυτό το κουβάρι του φόβου.

Ας αφήσουμε λοιπόν την επιστήμη, ας αφήσουμε τους δικαστές, τον ανακριτή και τον εισαγγελέα να κάνουν τη δουλειά τους. Δε χωράνε fake news, εργαλειοποίηση και τυμβωρυχία στη δυστυχία των γονέων. Όσο δαιμονοποιείται και αφορίζεται ο πρωθυπουργός ότι συγκάλυπτε κύκλωμα λαθρεμπορίου, όσο επιμένουν κάποιοι στον μεσαίωνα και στα σκοτάδια μοιραία θα βρουν μπροστά τους βρικόλακες.