«Τι προς Διόνυσον;»

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press

Γράφει ο ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος και κριτικός Κωνσταντίνος Μπούρας

Η εποχή μας είναι τραγική γιατί δεν έχουμε συνείδηση τής γελοιότητάς μας, ως πρόσκαιρων όντων κατά τη διάρκεια κοσμογονικών μεταβολών στο συμπαντικό γίγνεσθαι, που και μας υπερβαίνει και προσκρούει στις περιορισμένες αντιληπτικές μας δυνατότητες, ενόσω το νοητικό μας δυναμικό είναι (θεωρητικά) ά-Πειρο (ή τείνει προς το Άπειρον).

Σε όλες τις μεταβατικές, μεταιχμιακές εποχές, όταν τα πολιτισμικά θεμέλια τρίζουν, τα πολιτιστικά προϊόντα καθίστανται επαμφοτερίζοντας, υβριδικά, αβέβαια ως προς την κοινωνική αποτελεσματικότητά τους.

Εάν αντιστρέψουμε τον συλλογισμό πως το θέατρο αντανακλά τις πολιτικοινωνικές-οικονομικές μεταβολές κι εάν θεωρήσουμε – ως υπόθεση εργασίας – πως οι Ιδέες διαφοροποιούν το κοσμοείδωλο όπως αντανακλάται στην Πανανθρώπινη Συλλογική Συνειδητότητα εγγράφοντας έτσι υποθήκες για επιλογές βραχυπρόθεσμων, μεσοπρόθεσμων ή και μακροπρόθεσμων ακόμα δράσεων που θα αλλάξουν το ενεργοποληροφοριακό πεδίο και θα οδηγήσουν έτσι αναπόφευκτα στην υλοποίηση καινούργιων μορφών αποκρυσταλλώνοντας (προσωρινώς) νέες ψυχοκοινωνικές δομές, πάνω στις οποίες θα ελκυστούν διαφοροποιημένες σχέσεις εξουσίας κι εκμετάλλευσης των φυσικών και ανθρώπινων πόρων για το Κοινό Καλό, τότε κάθε άδηλη τάση που μεταβάλλει τις συνιστώσες μίας τόσο πολύπλοκης συμπαντικής διαφορικής εξισώσεως, την οποία αδυνατούμε να κατανοήσουμε, να καταγράψουμε, να αποκωδικοποιήσουμε, οδηγεί σε μια μερική (τελείως πρόσκαιρη και χρηστική) μεταβολή των αλγορίθμων με τους οποίους επιχειρούμε να ελέγξουμε το περιβάλλον, αλλά και τον εσωτερικό μας κόσμο.

Το Θέατρο είναι καθρέφτης της όποιας Κοινωνίας. Κι όπως λέει το λαϊκό ασματίδιον «εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω». Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα, κυρίως για εμάς τούς κριτικούς, που θέλουμε να τηρούμε τις ισορροπίες και να διατηρούμε ικανή τε αναγκαία απόσταση ασφαλείας από τα εκάστοτε συγχρονικά δρώμενα. Η μία, η εύκολη τάση είναι τής νοσταλγικής συντήρησης των ήδη κεκτημένων (που έχουν όμως αποσαθρωθεί και καταρρέουν). Η άλλη, η πλέον δελεαστική και πολλά υποσχόμενη τάση είναι τής μόδας, τού συρμού και φαντάζει επίσης εύκολη, όμως δεν είναι – πιστέψτε με – διόλου ανθόσπαρτη: αποδόμηση, αναδόμηση, καταστροφή, κατεδάφιση, αναδημιουργία. Είναι σαν τους πυρομανείς Ρωμαίους αυτοκράτορες, σαν τους σύγχρονους Νέρωνες που πυρπολούν τα τελευταία εναπομείναντα δάση νομίζοντας πως έτσι «αναγεννάται» η Φύσις και ο Πολιτισμός.

Έτσι, ξεμένουμε όλοι/όλες/όλα τα νοήμονα κι ελπιδοφόρα όντα από συμβολικό ή κυριολεκτικό «οξυγόνο», όταν έρθει όμως η ώρα τού σοβαρού καταλογισμού ιστορικών ερευνών θα έχει προ πολλού επιτευχθεί τόσον η «απομάκρυνσις από το ταμείον» όσο και η η «απομάκρυνσις από το Πρώτο Νεκροταφείον»!!!

Συγκρίνω τους εμπρησμούς με τις καλλιτεχνικές εκτρώσεις συνειδητά κι εν γνώσει των συνεπειών τού (συμπαντικού) Νόμου, τον οποίον επικαλείται ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη» του. Δεν χρειάζεται να πιστεύουμε στην μυθική Νέμεση για να υποστούμε τις καταστροφικές συνέπειες των επιλογών μας. Ο φυσικός νόμος τής «αιτίας-αποτελέσματος» έχει αποδειχτεί επιστημονικά και επαληθεύεται καθημερινώς από την Στατιστική. Η φαινομενολογία τής ρωμαϊκού τύπου παρακμής αντανακλάται τόσο κωμικά στο σύγχρονο θέατρο που μόνον ένας ιατροφιλόσοφος Τσέχωφ θα μπορούσε να ανακράξει: «Τι προς Διόνυσον;». Όταν ο Ευριπίδης γράφει τις «Βάκχες», αυτοεξόριστος στην Πέλλα, στην αυλή τού παππού τού Μεγαλέξανδρου, η κατάρρευση τού αρχαιοελληνικού θαύματος έχει ήδη προαναγγελθεί και – εν μέρει – επιτευχθεί. Σήμερα βρισκόμαστε – δυστυχώς – και πάλι στην ανάλογη κοσμοϊστορική συγκυρία, ένα κλικ πιο πάνω στην παγκόσμια εξελικτική κλίμακα. Έχουμε διδαχτεί από τα λάθη μας έτσι ώστε να μην υποκύψουμε πάλι στα προϊστορικά πάθη μας; Αμφιβάλλω.

Η Κριτική επιχειρεί να φωτίσει τον βάλτο με την κινούμενη άμμο που νομίζουμε πως είναι ελεγχόμενη πισίνα με κρυστάλλινα νερά. Όμως και στις πιο ρηχές πισίνες πνίγονται παιδιά. Μήπως, οι περισσότεροι σημερινοί «δημιουργοί» πολιτιστικών υπό-προϊόντων φέρονται ως νήπια, προς μεγάλην θλίψιν τών κλασικών τραγικών ποιητών; Ας φιλοσοφήσουμε μετ’ ευτελείας φιλοκαλλούντες άνευ… ψυχο-πνευματικής νωθρότητος.

Οι πυρκαγιές είναι εξίσου καταστροφικές με τους πολιτιστικούς εμπρησμούς.