By 
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
Αποστολή Βιέννη: Κώστας Λασκαράτος
Στη σκιά της πρόσφατης δήλωσης της Υπουργού Πολιτισμού της Βρετανίας, Lucy Frazer, πως «είναι πολύ σημαντικό η Ελληνική Κυβέρνηση να αναγνωρίσει ότι τα αντικείμενα αυτά τελούν υπό κυριότητα και έχουν αποκτηθεί νόμιμα», η TODAY PRESS επισκέφθηκε τη Βιέννη, με σκοπό να υπενθυμίσει πως μπορεί το Βρετανικό Μουσείο να αποτελεί τον μεγαλύτερο κλεπταποδόχο των γλυπτών του Παρθενώνα, υπάρχουν ωστόσο και άλλα σημεία στην Ευρώπη όπου είναι «διασκορπισμένα» τα αριστουργήματα του σπουδαίου μνημείου της αρχαιότητας.
Συναντήσαμε την Αλεξάνδρα Πιστοφίδου, δραστήριο μέλος της ελληνικής κοινότητας, Ιδρύτρια και Πρόεδρος της Αυστριακής Επιτροπής για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, (Österreichische Komitee für die Rückgabe der Parthenon Skulpturen), στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης, εκεί όπου εκτίθενται δυο «άγνωστα» στο ευρύ κοινό θραύσματα του Παρθενώνα.
Θα ήθελα να μου περιγράψετε, τι ακριβώς αναπαριστούν τα θραύσματα του Παρθενώνα που βρίσκονται στη Βιέννη.
Το πρώτο θραύσμα του Παρθενώνα το οποίο φυλάσσεται στο Μουσείο Ιστορίας Τέχνης, στη Βιέννη (Kunsthistorisches Museum, Wien), προέρχεται από το Λίθο ΙΧ, από τη βόρεια Ζωφόρο του Παρθενώνα και απεικονίζει τις κεφαλές δύο ανδρών. Οι πρεσβύτεροι, έχουν κοντά σγουρά μαλλιά και έντονα ζυγωματικά, γεγονός που προδίδει την ηλικία των μορφών.
Στο Λίθο ΙΧ, ο οποίος βρίσκεται στο Μουσείο της Ακρόπολης, στην Αθήνα, γνωρίζουμε ότι απεικονίζεται η πομπή πρεσβυτέρων ανδρών, οι οποίοι ταυτίζονται με τους θαλλοφόρους. Η πομπή των ηλικιωμένων ήταν συνολικά 16 και συνεχίζεται στους γειτονικούς λίθους 8 και 10.
Επομένως, δε μιλάμε απλά για δύο ηλικιωμένους άνδρες όπως αρχικά υπήρχε η περιγραφή του θραύσματος στο Μουσείο Ιστορίας Τέχνης ( „Alter Männer“ ), αλλά για γενειοφόρους άνδρες αριστοκρατικής καταγωγής που συμμετέχουν στην εορταστική πομπή προς τιμήν της Θεάς Αθηνάς, τα Παναθήναια, κρατώντας στα χέρια τους κλαδιά ελιάς, τους θαλλούς.
Είναι προφανές ότι η αποκοπή του θραύσματος από τον Παρθενώνα και η μεταφορά του σε διαφορετικό μουσείο – με τις κεφαλές να βρίσκονται στη Βιέννη και τα σώματα των μορφών στην Αθήνα – προκάλεσε όχι μόνο αισθητική και καλλιτεχνική σύγχυση, αλλά και νοηματική διαστρέβλωση. Η αρχική περιγραφή του θραύσματος στο Μουσείο Ιστορίας Τέχνης ως «Alter Männer» («ηλικιωμένοι άνδρες») ήταν λανθασμένη και παραπλανητική. Πρόσφατα άλλαξε η περιγραφή του θραύσματος και πλέον αναγράφεται ορθά, ωστόσο το γεγονός ότι οι κεφαλές παραμένουν αποκομμένες από τα σώματα επιτείνει την παρανόηση και υποβαθμίζει τη σημασία και το νόημα της απεικόνισης.
Το δεύτερο θραύσμα του Παρθενώνα που φυλάσσεται δίπλα στο πρώτο, στο Μουσείο Ιστορίας Τέχνης, στη Βιέννη, προέρχεται από το Λίθο XXXV (35) της βόρειας Ζωφόρου. Αυτό το θραύσμα απεικονίζει έναν έφηβο ιππέα, πιο συγκεκριμένα την κεφαλή του ιππέα, μέρος του κορμού του, και τμήμα της κεφαλής του ίππου. Η κλίση της κεφαλής του ίππου προς τα κάτω αποδίδει την ένταση και τη δυναμική του καλπασμού, ενισχύοντας την αίσθηση της κίνησης και της ταχύτητας.
Ο ιππέας εμφανίζεται ως νεαρός άνδρας με κοντά, κυματιστά μαλλιά και σοβαρή έκφραση στο πρόσωπο. Η λεπτομερής απεικόνιση του νεαρού ιππέα αποκαλύπτει τις δεξιότητες και την εμπειρία των καλλιτεχνών της εποχής στη μεταφορά της ανθρώπινης μορφής και της κίνησης. Στο θραύσμα είναι εμφανείς οι οπές που χρησιμοποιούνταν για την προσάρτηση των ηνιών, υποδεικνύοντας τον ρεαλισμό και την ακρίβεια με την οποία οι αρχαίοι γλύπτες απέδιδαν τις λεπτομέρειες της σκηνής.
Το υπόλοιπο τμήμα του Λίθου XXXV που έχει διασωθεί βρίσκεται και αυτό στο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα. Αυτή η γεωγραφική διαίρεση των αρχαιοτήτων, όπως και στην περίπτωση του Λίθου XXXV, καθιστά δύσκολη την κατανόηση της συνολικής σύνθεσης και της αρχικής πρόθεσης του έργου.
Η σημασία της επιστροφής αυτών των θραυσμάτων του Παρθενώνα είναι σημαντική και δεν πρέπει να αγνοηθεί ή να υποτιμηθεί.
Πότε και Πως ακριβώς έφθασαν στην Αυστρία αυτά τα θραύσματα;
Η βόρεια ζωφόρος του Παρθενώνα υπέστη εκτεταμένες ζημιές κατά την πολιορκία της Ακρόπολης το 1687 από τις βενετικές δυνάμεις υπό τη διοίκηση του στρατηγού Francesco Morosini. Oι Βενετοί στην προσπάθειά τους να νικήσουν τους Οθωμανούς που είχαν καταλάβει την Ακρόπολη, έριξαν μια οβίδα που τρύπησε τη στέγη του Παρθενώνα και χτύπησε πεντακόσια βαρέλια πυρίτιδας…Η έκρηξη που ακολούθησε ανατίναξε την οροφή του αρχαίου ναού και κατεδάφισε τμήματα του οικοδομήματος.
Από τα συντρίμμια οι τυχοδιώκτες στο πέρασμα των αιώνων είχαν την ευκαιρία να αρπάξουν μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματα του ναού που αποκολλήθηκαν και διασκορπίστηκαν στο έδαφος, ως „αναμνηστικά“. Εικάζεται ότι τα δύο θραύσματα αποσπάστηκαν αμέσως μετά την κατάληψη της Ακρόπολη από έναν Ενετό αξιωματούχο, πέρασαν από τα χέρια ενός εμπόρου στη Βενετία και από εκεί στην Αυστρία.
Έχετε μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Ακόμη και εσείς δυσκολευτήκατε να εντοπίσετε τα αριστουργήματα αυτά στο μουσείο. Θα μας περιγράψετε, αυτή σας την εμπειρία…
Το Μουσείο Ιστορίας Τέχνης ήταν το πρώτο που επισκέφθηκα όταν έφτασα στη Βιέννη το 2010, ως φοιτήτρια για τις μεταπτυχιακές μου σπουδές. Ανάμεσα στις αγαπημένες μου αίθουσες ήταν η αίθουσα XI, με τις ελληνικές και ρωμαϊκές αρχαιότητες.
Μετά την ίδρυση της Αυστριακής Επιτροπής το 2017, ενημερωθήκαμε ότι στο μουσείο υπήρχε ένα θραύσμα από τον Παρθενώνα, εκείνο με τους δύο γενειοφόρους άνδρες. Με ανυπομονησία έτρεξα στο μουσείο, κατευθυνόμενη προς την αίθουσα XI, με μια φωτογραφία του θραύσματος ανά χείρας. Ωστόσο, ένιωσα μεγάλη απογοήτευση όταν δεν μπόρεσα να το βρω εκεί.
Μετά από πολύ ψάξιμο, εντόπισα το μικρό θραύσμα (με διαστάσεις 26 cm x 29 cm) στην αίθουσα Χ, κρυμμένο σε μια σκοτεινή γωνία. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη και το παραδέχομαι, το φωτογράφησα περισσότερες από 50 φορές!
Πολύ αργότερα, το 2019, εμβρόντητη έμαθα, σε μια κατ’ ιδίαν συζήτηση που είχα με τον διαπρεπή αρχαιολόγο, πανεπιστημιακό και Πρόεδρο τότε του Μουσείου της Ακρόπολης, Δημήτρη Παντερμαλή, ότι υπήρχε και δεύτερο θραύσμα του Παρθενώνα στο Μουσείο Ιστορίας Τέχνης. Με την ομάδα μου επισκεφθήκαμε ξανά το μουσείο και βρήκαμε το δεύτερο θραύσμα στον διπλανό τοίχο, στην ίδια γωνία, κρυμμένο και αυτό στο σκοτάδι. Ήταν μια στιγμή που θα μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη μου. Επιτέλους, μόλις είχαμε εντοπίσει και τα δύο θραύσματα!
Για πολλούς Έλληνες, το γνωρίζετε, είναι «άγνωστα» θραύσματα. Όλοι γνωρίζουν όσα ο Έλγιν έκλεψε και βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο. Υπάρχουν και αλλού αρχαιότητες από τον Παρθενώνα;
Ναι, πράγματι, όταν αναφερόμαστε στα Γλυπτά του Παρθενώνα, ο νους μας συχνά ταξιδεύει στις αίθουσες του Βρετανικού Μουσείου. Ωστόσο, δεν είναι τα μόνα που έχουν διασωθεί από την αρχαιότητα. Υπάρχουν και άλλα αξιόλογα γλυπτά, ή και αρχιτεκτονικά μέλη του Παρθενώνα, τα οποία είναι διάσπαρτα σε ευρωπαϊκά Μουσεία, πέραν του Βρετανικού Μουσείου και του Μουσείου της Ακρόπολης. Αυτά τα θραύσματα της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς, αν και λιγότερο γνωστά, είναι εξίσου σημαντικά και αξίζουν την προσοχή και τον θαυμασμό μας.
Ο πρώτος που επιχείρησε να αποκτήσει μια συλλογή Γλυπτών από τον Παρθενώνα ήταν ο Γάλλος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη, κόμης Choiseul-Gouffier, προτού τα καταφέρει ο λόρδος Elgin. Η μαζική αφαίρεση των γλυπτών από τον Elgin έγινε το κίνητρο και ενέπνευσε πολλούς επίδοξους συλλέκτες, αρκετοί από τους οποίους παραμένουν άγνωστοι, διότι τα αποκτήματά τους χάθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Μόνο τα θραύσματα που πέρασαν στις συλλογές των ευρωπαϊκών μουσείων διασώθηκαν και καταγράφηκαν.
Σημαντικό είναι ότι τα περισσότερα θραύσματα που βρίσκονται σε ευρωπαϊκά μουσεία και ανήκουν σε Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, συχνά μπορούν με ακρίβεια να επικολληθούν σε αυτά, ενώ ορισμένα από τα κατακερματισμένα Γλυπτά είναι διασκορπισμένα ακόμα και μεταξύ τριών ευρωπαϊκών μουσείων, γεγονός που υπογραμμίζει έντονα την επιτακτική ανάγκη επανένωσής τους.
Παρθενώνεια Γλυπτά βρίσκονται στα ακόλουθα ευρωπαϊκά Μουσεία:
• Αυστρία, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας Τέχνης – Kunsthistorisches Museum
• Γαλλία, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου – Musée du Louvre
• Γερμανία, Μόναχο, Γλυπτοθήκη, Μουσείο Αρχαιολογικών Συλλογών – Antikensammlungen und Glyptothek Museum
• Γερμανία Würzburg, Μουσείο Martin von Wagner – Martin von Wagner Museum
• Δανία, Κοπεγχάγη, Εθνικό Μουσείο – National Museet
• Μεγάλη Βρετανία, Cambridge, Μουσείο Fitzwillliam – Fitzwillliam Museum
Είστε μαχητική και δραστήρια. Είστε και αισιόδοξη; Ανήκετε σε εκείνους που πιστεύουν πως το δίκαιο αίτημα της επανένωσης θα γίνει πράξη; Τα γλυπτά θα επιστρέψουν κάποια στιγμή στην Ελλάδα;
Ασφαλώς και είμαι αισιόδοξη! Το σύγχρονο Zeitgeist, το πνεύμα της νέας εποχής, απαιτεί τον επαναπατρισμό των λεηλατημένων πολιτιστικών θησαυρών σε παγκόσμιο επίπεδο, με τα Γλυπτά του Παρθενώνα να έχουν πρωταρχική θέση. Το 2006, το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης προχώρησε στον επαναπατρισμό ενός θραύσματος από τη βόρεια ζωφόρο, το οποίο βρισκόταν στη συλλογή του. Η επιστροφή αυτή είχε τεράστια συμβολική και ιστορική σημασία καθώς αποτέλεσε την πρώτη κίνηση επιστροφής από τα τότε δέκα ευρωπαϊκά μουσεία που κατείχαν Γλυπτά του Παρθενώνα.
Πρόσφατα παραδείγματα είναι επίσης η επιστροφή του Παρθενώνειου Γλυπτού από το Μουσείο Antonino Salinas στο Παλέρμο, γνωστό ως «θραύσμα Fagan», καθώς και η ιστορική κίνηση του Πάπα να επιστρέψει τρία κομμάτια των Γλυπτών του Παρθενώνα από τα μουσεία του Βατικανού, «ως μαρτυρία και ένδειξη της επιθυμίας για συνέχιση της οικουμενικής πορείας αλήθειας».
Οι δε Αυστριακοί είναι φιλέλληνες και αγαπούν τον ελληνικό πολιτισμό και την αρχιτεκτονική λόγω του βαθιά ριζωμένου ενδιαφέροντος τους για την ιστορία, την τέχνη και τον πολιτισμό. Σε ότι αφορά τα δύο θραύσματα του Παρθενώνα που φυλάσσονται στο Kunsthistorisches Museum Wien, η Αυστρία σε αντίθεση με τη Βρετανία και τη Δανία ακολουθεί μια πιο πεφωτισμένη προσέγγιση. Όπως ανακοινώθηκε το 2023 οι δύο χώρες διατηρούν άριστες πολιτιστικές σχέσεις και ως εκ τούτου τα δύο Μουσεία, το Μουσείο Ιστορίας Τέχνης, στη Βιέννη και το Μουσείο της Ακρόπολης, στην Αθήνα βρίσκονται σε συζητήσεις για την επιστροφή των δύο θραυσμάτων και ελπίζουμε να είναι τα επόμενα στη σειρά.
Επομένως υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων, μπορείτε πλέον να διαγράψετε τις πόλεις Ρώμη, Παλέρμο, Χαϊδελβέργη, και σύντομα τη Βιέννη από τη λίστα. Απομένουν τα υπόλοιπα.
Ωστόσο, καθώς η συνειδητοποίηση της σημασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ιστορικής δικαιοσύνης αυξάνεται, οι προσπάθειες για την επιστροφή των Γλυπτών θα ενταθούν. Μέσω συντονισμένων διπλωματικών πρωτοβουλιών, διεθνούς συνεργασίας και της πίεσης από την παγκόσμια κοινή γνώμη, η επιστροφή και των υπολοίπων ανεκτίμητων κομματιών της ελληνικής κληρονομιάς στην πατρίδα τους δεν είναι απλώς πιθανή, αλλά αναπόφευκτη.
