By 
Διευκρινίσεις για το νέο νομοσχέδιο, με τίτλο «Αναμόρφωση Νομοθεσίας Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (TEA) & Εξορθολογισμός Διατάξεων Ασφαλιστικής Νομοθεσίας», δίνει το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης μέσα από ερωτήσεις και απαντήσεις, που δημοσιοποίησε.
Ακολουθούν οι ερωτήσεις-απαντήσεις:
1. Τι είναι τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης;
Τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) είναι οργανισμοί ιδιωτικού δικαίου, προαιρετικού χαρακτήρα, που ιδρύονται από εργοδότες ή επαγγελματικές οργανώσεις και παρέχουν συμπληρωματικές συνταξιοδοτικές παροχές, πέρα από αυτές που παρέχει η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση.
Οι συνταξιοδοτικές παροχές μπορεί να καταβάλλονται είτε περιοδικά, όπως, για παράδειγμα, με τη μορφή μηνιαίων συντάξεων είτε εφάπαξ, προκειμένου ο ασφαλισμένος να έχει ένα επιπλέον εισόδημα, όταν συνταξιοδοτηθεί.
2. Πώς λειτουργούν τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης;
Τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης είναι κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα. Κάθε ασφαλισμένος αποκτά ατομικό «κουμπαρά», στον οποίο καταβάλλει τις εισφορές που προβλέπονται στο καταστατικό του ΤΕΑ, οι οποίες επενδύονται.
Εφόσον συμπληρώσει το ηλικιακό όριο ή/και τον αριθμό ετών ασφάλισης που προβλέπει το καταστατικό του ΤΕΑ, λαμβάνει τη συνταξιοδοτική παροχή, που υπολογίζεται στη βάση του σωρευμένου ποσού εισφορών και των αποδόσεων.
Τα ΤΕΑ μπορούν να προσφέρουν επίσης συμπληρωματικές προς τις συνταξιοδοτικές παροχές, όπως, για παράδειγμα, παροχές για την περίπτωση ασθένειας, ένδειας ή θανάτου.
3. Σήμερα, υπάρχουν Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα;
Ο θεσμός της επαγγελματικής ασφάλισης υπάρχει στη χώρα μας από το 2002. Σήμερα, λειτουργούν 28 Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης, που έχουν συσταθεί κατά κύριο λόγο από εργοδότες-μεγάλες επιχειρήσεις. Η χώρα μας βρίσκεται σε μία από τις χαμηλότερες θέσεις σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με μόλις περίπου 50.000 ασφαλισμένους και 300 εκατ. ευρώ κεφάλαια διαχείρισης.
4. Ποιες αλλαγές φέρνει ο νέος νόμος;
Στόχος του νόμου είναι η ανάπτυξη του θεσμού των ΤΕΑ στην Ελλάδα.
Ειδικότερα, οι βασικοί άξονες του υπό κατάρτιση νομοσχεδίου είναι:
– Η απλοποίηση διαδικασιών σύστασης ΤΕΑ και η χρήση πρότυπου καταστατικού.
– Η διευκόλυνση ίδρυσης πολυεργοδοτικών ΤΕΑ από περισσότερες επιχειρήσεις, ακόμα και χωρίς να έχουν κλαδική συνάφεια.
– Η θέσπιση ενιαίων κανόνων χρηστής διακυβέρνησης.
– Η ενίσχυση της εποπτείας των ΤΕΑ, με μεταφορά της στην Τράπεζα της Ελλάδος, αντί του ισχύοντος τριμερούς σχήματος (υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και Εθνική Αναλογιστική Αρχή).
– Η παροχή κινήτρων, προκειμένου να διασφαλιστεί πραγματική συμπληρωματική σύνταξη.
5. Τι εισφορές θα πληρώνω;
Η συμμετοχή σε ΤΕΑ είναι εθελοντική. Το κάθε ΤΕΑ ορίζει στο καταστατικό του το εύρος εισφορών που δύναται να καταβάλει ο εργαζόμενος ή/και ο εργοδότης, εφόσον υπάρχει διπλή χρηματοδότηση. Οι καταβληθείσες εισφορές πιστώνονται στον ατομικό λογαριασμό του ασφαλισμένου, τον οποίο θα μπορεί να παρακολουθεί, μέσω ηλεκτρονικής εφαρμογής, όπως παρακολουθεί κατ’ αντιστοιχία σήμερα τον τραπεζικό του λογαριασμό.
6. Πώς φορολογούμαι για τις εισφορές που πληρώνω σε Ταμείο Επαγγελματικής Ασφάλισης;
Οι εισφορές που καταβάλλονται σε Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης εξαιρούνται από τη φορολογία εισοδήματος μέχρι του ποσού του 20% των αποδοχών του εργαζομένου ή εναλλακτικά του ποσού των 15.000 ευρώ, αναπροσαρμοζόμενο κατ’ έτος, βάσει του πληθωρισμού, όποιο από τα δύο ποσά είναι μικρότερο.
7. Τι παροχές θα λάβω;
Οι παροχές, που λαμβάνει κάθε ασφαλισμένος, υπολογίζονται στη βάση του σωρευμένου ποσού εισφορών και αποδόσεων των επενδύσεών τους, αφαιρουμένων τυχόν δαπανών διαχείρισης και μπορεί να λάβει τη μορφή εφάπαξ παροχής ή σύνταξης. Όσο μεγαλύτερο το ποσό που έχει αποταμιευθεί στον ατομικό λογαριασμό του ασφαλισμένου και όσο υψηλότερη η απόδοση των επενδύσεών του, τόσο μεγαλύτερη παροχή θα λάβει.
8. Πώς φορολογούνται οι παροχές των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης;
Με την προτεινόμενη ρύθμιση, προβλέπεται κλιμακωτή φορολόγηση των παροχών των ΤΕΑ, ανάλογα με τα χρόνια ασφάλισης κάθε ασφαλισμένου. Όσο περισσότερος χρόνος έχει διανυθεί σε ΤΕΑ ή ομαδικό ασφαλιστικό συμβόλαιο, τόσο μικρότερος είναι ο συντελεστής φορολόγησης, ώστε να ενισχύεται η μακροπρόθεσμη αποταμίευση.
Επιπλέον, παρέχονται επιπρόσθετα φορολογικά κίνητρα για την καταβολή σύνταξης, μέσω της οποίας διασφαλίζεται συμπληρωματικό εισόδημα καθ’ όλη τη διάρκεια του συνταξιοδοτικού βίου.
– Για 0-5 έτη ασφάλισης προβλέπεται 20% φορολόγηση για τα εφάπαξ και 10% για τη σύνταξη.
– Για 6-15 έτη ασφάλισης προβλέπεται 15% φορολόγηση για τα εφάπαξ και 7,5% για τη σύνταξη.
– Για 16-25 έτη ασφάλισης προβλέπεται 10% φορολόγηση για τα εφάπαξ και 5 % για τη σύνταξη.
– Για 26 έτη ασφάλισης και άνω προβλέπεται 5% φορολόγηση για τα εφάπαξ και 2,5% για τη σύνταξη.
9. Σε ποια ηλικία μπορώ να λάβω την παροχή από το ΤΕΑ;
Προϋπόθεση λήψης της παροχής από το ΤΕΑ είναι είτε η συνταξιοδότηση από τον κύριο φορέα ασφάλισης είτε η συμπλήρωση του 67ου έτους, ανεξαρτήτως ετών ασφάλισης είτε η συμπλήρωση του 55ου έτους, με 20 χρόνια ασφάλισης. Εάν ο ασφαλισμένος πληροί κάποια από τις δύο τελευταίες προϋποθέσεις, είναι δηλαδή 67 ετών ή 55 ετών με 20 χρόνια ασφάλισης και εξακολουθεί να εργάζεται, μπορεί να λάβει μέχρι το 50% του ποσού που έχει σωρευθεί στον ατομικό του λογαριασμό, αφήνοντας το υπόλοιπο, για να συνεχίσει να επενδύεται.
10. Μπορώ να «σπάσω» τον ατομικό μου λογαριασμό πρόωρα;
Με την προτεινόμενη ρύθμιση, προβλέπεται η δυνατότητα του ασφαλισμένου να λάβει και πρόωρα την παροχή ή μέρος αυτής, με αυξημένο κατά 50% φορολογικό συντελεστή, εφόσον έχει τουλάχιστον 15 έτη ασφάλισης στο ΤΕΑ.
Με τη ρύθμιση αυτή, διευκολύνονται οι ασφαλισμένοι να χρησιμοποιήσουν το ποσό που έχουν αποταμιεύσει για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών στη ζωή τους.
11. Προβλέπονται μεταβατικές διατάξεις για τους ήδη ασφαλισμένους σε ΤΕΑ;
Για τους ήδη ασφαλισμένους σε ΤΕΑ, προβλέπονται μεταβατικές ρυθμίσεις, σύμφωνα με τις οποίες για τα σωρευμένα ποσά στους ατομικούς λογαριασμούς, μέχρι την ψήφιση του νόμου, εφαρμόζονται οι προϊσχύουσες φορολογικές διατάξεις και οι υφιστάμενες καταστατικές διατάξεις των ταμείων όσον αφορά στα ηλικιακά όρια.
12. Πως εποπτεύονται τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης;
Από 1/1/2025, τα ΤΕΑ θα εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδας τόσο σε ό,τι αφορά την τήρηση της νομοθεσίας, όσο και ως προς τη βιωσιμότητά τους και την επενδυτική τους στρατηγική. Η εποπτεία ακολουθεί την Οδηγία IORP II της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχει ως στόχο τη χρηστή διακυβέρνηση, τη διαφάνεια και την εξασφάλιση των συμφερόντων του ασφαλισμένου.
13. Τι αλλάζει στην απασχόληση συνταξιούχων και γιατί;
Σήμερα, το νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει ότι, όταν ένας συνταξιούχος απασχολείται, παρακρατείται από τον e-ΕΦΚΑ το 30% της σύνταξής του – ποσοστό που επί ΣΥΡΙΖΑ ήταν 60%. Παρά τη βελτίωση, το γεγονός ότι η παρακράτηση αυτή ισχύει είτε ένας συνταξιούχος εργαστεί για μία ημέρα είτε έχει πλήρη απασχόληση, δημιουργεί ισχυρά αντικίνητρα για εργασία ειδικά όσων επιθυμούν μερική απασχόληση και ενδεχομένως να ενθαρρύνει κάποιους να παρέχουν αδήλωτη εργασία.
Με την προτεινόμενη ρύθμιση, οι συνταξιούχοι δεν θα τιμωρούνται, επειδή εργάζονται, αντιθέτως φροντίζουμε να ενθαρρύνονται να βγουν στην αγορά εργασίας, καθώς θα λαμβάνουν το σύνολο της σύνταξής τους, χωρίς περικοπή. Αντ’ αυτού, υιοθετείται ένας μη ανταποδοτικός πόρος υπέρ ΕΦΚΑ, που θα αφαιρείται από τον μισθό, πολύ μικρότερος από το ποσό που αφαιρούνταν από τη σύνταξη.
Για τους μισθωτούς εργαζόμενους συνταξιούχους, ο πόρος αυτός είναι το 10% επί των ασφαλιστέων αποδοχών του, με ανώτατο πλαφόν το δεκαπλάσιο της εθνικής σύνταξης. Για τους μη μισθωτούς, το 50% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κλάσης για κύρια σύνταξη. Ο πόρος ευνοεί το σύνολο σχεδόν των εργαζόμενων συνταξιούχων και δεν μπορεί να ξεπερνά το δωδεκαπλάσιο της εθνικής σύνταξης σε ετήσια βάση.
Παράδειγμα 1
Συνταξιούχος που εργάζεται και δικαιούται σύνταξη, ύψους 1.200 ευρώ, αντιμετωπίζει παρακράτηση, ύψους 360 ευρώ, βάσει του ισχύοντος καθεστώτος. Εάν αυτός ο συνταξιούχος εργάζεται ως μισθωτός, με μικτό μηνιαίο μισθό 780 ευρώ, θα λαμβάνει ολόκληρη τη σύνταξή του και η παρακράτηση, ύψους 360 ευρώ, αντικαθίσταται από μη ανταποδοτικό πόρο, ύψους 78 ευρώ. Όφελος: 282 ευρώ μηνιαίως.
Παράδειγμα 2
Εάν ο ίδιος συνταξιούχος εργάζεται ως ελεύθερος επαγγελματίας και έχει επιλέξει την πρώτη ασφαλιστική κλάση, τότε η παρακράτηση, ύψους 360 ευρώ, αντικαθίσταται από μη ανταποδοτικό πόρο 169,95 ευρώx50%=84,98 ευρώ. Όφελος: 275,02 ευρώ μηνιαίως.
14. Για ποιον λόγο καθιερώνεται ο πόρος υπέρ ΕΦΚΑ; Ποιους αφορά;
Ένα πολύ σημαντικό τμήμα της συνολικής δαπάνης για συντάξεις (περίπου το 55% των κύριων συντάξεων) χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή τον φορολογούμενο και όχι από τις ασφαλιστικές εισφορές, με την αιτιολογία ότι οι συντάξεις είναι ανεπαρκείς και οι συνταξιούχοι δεν μπορούν να εργαστούν, για να βελτιώσουν το εισόδημά τους. Οι εργαζόμενοι συνταξιούχοι προφανώς δεν εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία.
15. Πόσο αυξάνεται το όριο οφειλών για συνταξιοδότηση; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις, για να μπει κάποιος στη ρύθμιση;
Η ρύθμιση αυτή αφορά αυτοαπασχολούμενους, ελεύθερους επαγγελματίες και αγρότες – για τους μισθωτούς δεν υπάρχει αντίστοιχο ζήτημα – οι οποίοι στερούνται του συνταξιοδοτικού τους δικαιώματος, λόγω χρεών στον e-ΕΦΚΑ, που υπερβαίνουν τις 20.000 ευρώ (ή 6.000 ευρώ για τους ασφαλισμένους του πρώην ΟΓΑ).
Μέχρι σήμερα, οφειλέτες με χρέη πάνω από 20.000 ευρώ δεν μπορούν να λάβουν σύνταξη, εάν δεν αποπληρώσουν εφάπαξ το υπερβάλλον ποσό.
Με την προτεινόμενη ρύθμιση, για πρώτη φορά, περισσότεροι συνταξιούχοι με οφειλές θα μπορούν να ρυθμίσουν τα χρέη τους και να διεκδικήσουν τη σύνταξή τους, καθώς αυξάνονται τα ανώτατα όρια οφειλών για συνταξιοδότηση από 20.000 ευρώ σε 30.000 ευρώ και από 6.000 ευρώ σε 10.000 ευρώ για οφειλές στον π. ΟΓΑ και, αφού προηγηθεί έλεγχος των καταθέσεων του οφειλέτη, ώστε να μην υπερβαίνουν τις 12.000 ευρώ (ή τις 6.000 ευρώ για οφειλέτες του π. ΟΓΑ), η σύνταξη θα εκδίδεται κανονικά και θα εφαρμόζεται παρακράτηση ως εξής:
(i) για το ποσό της οφειλής που υπερβαίνει τις 20.000 ευρώ (6.000 ευρώ για τον π. ΟΓΑ) και μέχρι τις 30.000 ευρώ (10.000 ευρώ για τον π. ΟΓΑ), θα παρακρατείται τουλάχιστον το 60% του μηνιαίου ποσού σύνταξης, μέχρι να περιοριστεί η οφειλή και πάλι στις 20.000 ευρώ (6.000 ευρώ για τον π. ΟΓΑ),
(ii) για την εναπομένουσα οφειλή κάτω των 20.000 ευρώ (6.000 ευρώ για τον π. ΟΓΑ) θα εφαρμόζεται συμψηφισμός με τμήμα της σύνταξης σε 60 κατ’ ανώτατο όριο μηνιαίες δόσεις, όπως ισχύει σήμερα το οποίο θα παρακρατείται.
Προϋπόθεση της ένταξης στη ρύθμιση είναι ο οφειλέτης να έχει συμπληρώσει το 67ο έτος ηλικίας τους και, επιπλέον, να έχει καταβάλει εισφορές για τουλάχιστον 20 έτη ασφάλισης.
Παράδειγμα
Έστω ένας συνταξιούχος έχει οφειλή 25.400 ευρώ και δικαιούται σύνταξη 900 ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι η παρακράτηση αρχικά θα ανέρχεται σε 900 ευρώ x 60% = 540 ευρώ, οπότε τελικά θα λαμβάνει 360 ευρώ (δηλαδή 900-540). Εντός 10 μηνών, η οφειλή του θα έχει μειωθεί κατά 540 ευρώ x 10 = 5.400 ευρώ, με το υπόλοιπο της οφειλής του να ανέρχεται σε 20.000 ευρώ. Από αυτό το σημείο και έπειτα, θα ενταχθεί στο καθεστώς των 60 δόσεων. Η νέα του παρακράτηση θα είναι 20.000 ευρώ/60 = 333,33 ευρώ ως την αποπληρωμή της οφειλής και θα λαμβάνει σύνταξη 566,67 ευρώ τον μήνα για 60 μήνες.
16. Γιατί δεν μπορεί να αυξηθεί κι άλλο το όριο, ώστε να μπορούν περισσότεροι συνταξιούχοι να πάρουν τη σύνταξή τους;
Πρέπει να καταλάβουμε ότι κοινωνική ασφάλιση είναι υποχρεωτική και όχι εθελοντική. Επομένως, εάν κάποιος χρωστάει ένα υπέρογκο ποσό, αυτό δείχνει ότι δεν πλήρωνε εισφορές για δεκαετίες και, ουσιαστικά, χρησιμοποιούσε τις οφειλόμενες εισφορές ως κεφάλαιο κίνησης. Προφανώς, δεν μπορούμε να επιβραβεύσουμε αυτή την πρακτική.
17. Ποια επιδόματα θα μπουν στην προπληρωμένη κάρτα και με ποιον τρόπο θα γίνονται οι συναλλαγές;
Πρόκειται για μία καινοτόμα παρέμβαση που έχει ως στόχο να εκσυγχρονίσει τον τρόπο πληρωμής των επιδομάτων, αφού το σύνολο αυτών, πλην κάποιων εξαιρέσεων, όπως τα αναπηρικά επιδόματα, το επίδομα στέγασης και έκτακτες οικονομικές ενισχύσεις της ΔΥΠΑ, θα αρχίσουν να καταβάλλονται σταδιακά, μέσω μίας προπληρωμένης κάρτας, όπως συμβαίνει ήδη σήμερα με το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα.
Οι δικαιούχοι θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τουλάχιστον το 50% του ποσού της ενίσχυσης ή του επιδόματος σε ηλεκτρονικές πληρωμές και αγορές, ενώ για το υπόλοιπο ποσό παρέχεται η δυνατότητα ανάληψης μετρητών.
Προβλέπονται επίσης κίνητρα για όποιον επιλέξει να μην κάνει ανάληψη του υπολοίπου, αλλά να το χρησιμοποιήσει σε ηλεκτρονικές συναλλαγές, κατά το πρότυπο των φορολοταριών, που πραγματοποιεί σήμερα το υπουργείο Οικονομικών.
18. Για ποιον λόγο αποφασίστηκε ο νέος τρόπος πληρωμής των επιδομάτων;
Απλοποιείται η διαδικασία καταβολής επιδομάτων από διαφορετικούς φορείς, με δυνατότητα να υπάρχει εικόνα της συνολικής παροχής του κράτους προς τον πολίτη. Παράλληλα, η αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών λειτουργεί επίσης και προς όφελος των δημοσίων εσόδων, καθώς περιορίζεται η χρήση μετρητών.
19. Τι αλλάζει στο επίδομα μητρότητας αυτοαπασχολουμένων;
Σήμερα, οι μη μισθωτές μητέρες δεν λαμβάνουν καμία παροχή μητρότητας από τη Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ), παρά μόνο το επίδομα κυοφορίας και λοχείας από τον e-ΕΦΚΑ.
Με τη διάταξη αυτή, θα λαμβάνουν επίδομα μητρότητας για 9 μήνες, που θα ισούται με το ύψος του κατώτατου μισθού, κατ’ αντιστοιχία του τι ισχύει για τις μισθωτές δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
20. Ποιοι δικαιούνται το επίδομα προσωπικής διαφοράς;
Το επίδομα προσωπικής διαφοράς αφορά αυτούς που δεν θα λάβουν αύξηση, ακριβώς λόγω της ύπαρξης προσωπικής διαφοράς στη σύνταξή τους. Για 750.000 περίπου συνταξιούχους, με συντάξεις έως 1.600 ευρώ, που έχουν προσωπική διαφορά (άνω των 10 ευρώ), θα δοθεί στα τέλη Δεκεμβρίου 2023 έκτακτη οικονομική ενίσχυση από 100 ευρώ έως 200 ευρώ.
Συγκεκριμένα:
– για όσους λαμβάνουν άθροισμα κύριων συντάξεων έως 700 ευρώ, θα δοθεί ενίσχυση 200 ευρώ,
– για όσους λαμβάνουν άθροισμα κύριων συντάξεων από 700,1 ευρώ έως 1.100 ευρώ, θα δοθεί ενίσχυση 150 ευρώ,
– για όσους λαμβάνουν άθροισμα κύριων συντάξεων από 1.100,1 ευρώ έως 1.600 ευρώ, θα δοθεί ενίσχυση 100 ευρώ.
21. Τι αλλάζει στην απονομή των επικουρικών συντάξεων; Πόσες επικουρικές εκκρεμούν; Πώς θα μειωθεί ο χρόνος απονομής- έκδοσής τους;
Η διάταξη απλοποιεί τις διαδικασίες και τις προϋποθέσεις για τη θεμελίωση του δικαιώματος σε επικουρική σύνταξη για όλα τα Ταμεία, θέτοντας ως προϋπόθεση τη συμπλήρωση 15ετίας είτε σε έναν φορέα είτε με διαδοχική ασφάλιση, κάτι που σήμερα ισχύει μόνο για το πρώην ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και όχι με τις προϋποθέσεις που προέβλεπε το κάθε Ταμείο.
Η εφαρμογή ενιαίων κανόνων για την απονομή των επικουρικών συντάξεων επιτρέπει την υπαγωγή τους στη διαδικασία fast track, δηλαδή θα εκδίδονται εντός προθεσμίας τριών μηνών από την ημερομηνία απονομής κύριας σύνταξης ή εντός έξι μηνών από την ημερομηνία αίτησης για την απονομή επικουρικής σύνταξης, αν αυτή υποβλήθηκε μεταγενέστερα από την αίτηση απονομής κύριας σύνταξης.
Η διάταξη θα εφαρμοστεί αναδρομικά και στις εκκρεμείς αιτήσεις και αναμένεται να μειώσει σημαντικά τον χρόνο διεκπεραίωσης και το στοκ των εκκρεμών επικουρικών συντάξεων.
22. Ισχύει ότι οι ανασφάλιστοι πλέον παύουν να έχουν πρόσβαση στα νοσοκομεία, λόγω της διάταξης του ενεργού ΑΜΚΑ;
Όχι. Η κατοχή ενεργού ΑΜΚΑ εξασφαλίζει τη δωρεάν περίθαλψη στα δημόσια νοσοκομεία. Όποιος δεν έχει ενεργό ΑΜΚΑ, συνεχίζει να έχει πρόσβαση στα νοσοκομεία και ελεύθερη περίθαλψη. Ωστόσο, η δαπάνη βαρύνει τον ίδιο. Ό,τι ακριβώς, δηλαδή, ισχύει και σήμερα για όσους δεν έχουν ΑΜΚΑ.
