By 
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Κωνσταντίνας Δ. Καρακώστα
Επίκουρης Καθηγήτριας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας
Ένας χρόνος φτάνει στο τέλος του και μας καλεί αναπόφευκτα να κάνουμε τον απολογισμό του. Στην αναζήτηση αυτή θα οδηγηθούμε αναπόδραστα σε μονοπάτια φιλοσοφικά ακόμη και θεολογικά περί της έννοιας του χρόνου. Είναι η αυτή η φύση της έννοιας. Μια αινιγματική και μυστηριώδης έννοια που πάντοτε ασκούσε τη δική της επιρροή στους ανθρώπους και διαδραμάτιζε κυρίαρχο ρόλο στη ζωή τους.
Αναστοχασμός, προγραμματισμός, συντονισμός όποια και αν είναι η ανάγκη, ο χρόνος ασκεί τη δική του μυστηριακή έλξη.
Από την αρχαιότητα η μελέτη του έναστρου ουρανού οριοθετούσε την αρχή και τη λήξη του έτους. Οι Αιγύπτιοι και οι Βαβυλώνιοι ήταν οι πρώτοι που εξέτασαν τον ουράνιο θόλο.
Στην Ιστορία του μάλιστα ο Ηρόδοτος ανέφερε την εντύπωση που του έκαναν τα λεγόμενα των Αιγύπτιων ιερέων όταν τους συνάντησε κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Μέμφιδα. Του είχαν αναφέρει ότι χάρη στη μελέτη των άστρων ο λαός τους ανακάλυψε τη διάρκεια του ηλιακού έτους, το οποίο χώρισε σε δώδεκα μέρη και στο κάθε ένα από αυτά δόθηκε το όνομα ενός θεού.
Και όχι μόνο αυτό, αλλά όρισαν και τη διάρκεια του ημερονύκτιου σε εικοσιτέσσερις ώρες. Για τον κόσμο της ελληνικής αρχαιότητας η αστρική γνώση ήταν εξίσου σημαντική. Ο Πλάτωνας στους Νόμους του μάλιστα απευθύνεται στους άρχοντες των πόλεων τονίζοντας την αναγκαιότητά της για τους πολίτες «έτσι ώστε οι εποχές, οι θυσίες και οι γιορτές να δέχονται οι ίδιες όσα τους αναλογούν και επιβάλει η φυσική τάξη και με τη σειρά τους να διατηρούν την πόλη ζωντανή και ξύπνια, αφού θα αποδίδονται οι τιμές στους θεούς και οι άνθρωποι θα γίνονται περισσότερο συνετοί».
Η περιφορά του ήλιου, λοιπόν, ο ορισμός του ημερονυκτίου, της ώρας, του έτους και των εποχών αξιοποιήθηκαν σταδιακά ως τα μετρήσιμα στοιχεία του χρόνου. Παράλληλα, η μελέτη των θέσεων της σελήνης και οι φάσεις της καθόριζαν τις θρησκευτικές γιορτές και τα πολιτιστικά δρώμενα για την καθημερινή ζωή των κοινωνιών.
Όλα αυτά για τον υπαρκτό κόσμο. Ο χρόνος όμως ήταν παρών και στον κόσμο της μυθολογίας με σαφέστατες φιλοσοφικές και θρησκευτικές προεκτάσεις. Στη Θεογονία του Ησιόδου ο θεός Κρόνος, ο γιός του Ουρανού και της Γαίας και ηγέτης των τιτάνων, προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στους αλεξανδρινούς και αναγεννησιακούς φιλοσόφους που είδαν μια τεράστια ηχητική συγγένεια με τον χρόνο.
Στην ορφική παράδοση, όπου συναντώνται ο μυθικός και ο φυσικός κόσμος με πολλές επιρροές από τη Μέση Ανατολή, ο Χρόνος εμφανίζεται ως αγέραστος θεός. Από αυτόν γεννήθηκαν όλοι οι άλλοι, από αυτόν εκπορεύονται τα πάντα και δρα ανεξάρτητα όλων. Για τον σκοτεινό φιλόσοφο Ηράκλειτο ο χρόνος είναι μια συνεχής ροή των πάντων. Μια διαρκής και ακατάπαυστη κίνηση υπάρχει σε όλα για να μας μαθαίνει ότι τίποτα δε μπορεί να μείνει για πάντα. Αυτό είναι η φύση, αυτός είναι ο χρόνος. Ένας αέναος μετασχηματισμός.
Και για εμάς τι είναι ο χρόνος; Ο τρόπος που τον αντιμετωπίζουμε είναι ο τρόπος που ταξιδεύουμε στην ιστορία της ζωής μας. Προσωπικά πιστεύω ότι ο χρόνος είναι οι άνθρωποι.
«Δε λογαριάζονται οι καιροί…Μόνο οι άνθρωποι λογαριάζονται … που κάνουν τους καιρούς» έγραφε ο Κωστής Παλαμάς.
Καλή Χρονιά! Αειφόρα και Αγλαόκαρπη!
