By 
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Γιαννακόπουλου
Στις φετινές -δέκατες κατά σειρά- ευρωεκλογές οι οποίες θα διεξαχθούν στις 9 Ιουνίου, ο απειλητικότερος αντίπαλος της πολιτικής τάξης είναι η αποχή. Το ενδεχόμενο να ψηφίσουν λιγότεροι από 1 στους 2, όπως παραλίγο να συμβεί στις δεύτερες εθνικές εκλογές της 25ης Ιουνίου 2023 (αποχή 46,24%) είναι ορατό, συνεπώς η απόφαση μετάβασης στο εκλογικό τμήμα ή αποστολής επιστολικής ψήφου θα συσχετιστεί αυθορμήτως με τον βαθμό εμπιστοσύνης στις δημοκρατικές διαδικασίες, 50 χρόνια μετά την αποκατάσταση του πολιτεύματος και την ταυτόχρονη ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας.
Από το 1981, έτος κατά το οποίο έγιναν για πρώτη φορά στην Ελλάδα εκλογές για το Ευρωκοινοβούλιο μέχρι και το 1999, το ποσοστό συμμετοχής κινούνταν σε επίπεδα 70% – 80%, δηλαδή ανάλογα με την εγχώρια πολιτική πραγματικότητα.
Τα πρώτα σημάδια
Το φράγμα του 70% υποχωρεί στις ευρωεκλογές του 2004, όπου η Νέα Δημοκρατία του Κ. Καραμανλή (43,01%), επικρατεί του ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου (34,03%), διπλασιάζοντας τη διαφορά της, λίγους μήνες μετά τις εθνικές εκλογές. Στην προκειμένη περίπτωση καταγράφονται δύο μοναδικές, έως τότε, επιδόσεις της μεγαλύτερης διαφοράς (9 μονάδες) μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων και συνάμα της μεγαλύτερης αποχής.
Στις επόμενες ευρωεκλογές, τον Ιούνιο του 2009, το… όνειρο μετατράπηκε κυριολεκτικά σε εφιάλτη. Μόλις το 52,63% των εγγεγραμμένων προσήλθαν στις κάλπες δίνοντας στο ΠΑΣΟΚ διαφορά 4,3 ποσοστιαίων μονάδων από τη ΝΔ (36,64% έναντι 32,29%), αναγκάζοντας τον Κ. Καραμανλή να προκηρύξει πρόωρες εκλογές τον Οκτώβριο, τις οποίες χάνει με διαφορά 10,5 ποσοστιαίων μονάδων (ΠΑΣΟΚ 43,92 %, ΝΔ 33,47%), μεγαλύτερη και εκείνης του 1981!
Στην προκειμένη περίπτωση εκτιμήθηκε ότι μεγάλο ποσοστό των ψηφοφόρων της ΝΔ του κ. Καραμανλή επέλεξε να απόσχει από τις ευρωεκλογές αποδοκιμάζοντας έτσι την πορεία της τότε κυβέρνησης, δύο έτη μετά την ανανέωση της λαϊκής εντολής που είχε λάβει από τις πρόωρες- επίσης- εθνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 2007.
Από το 2014
Το 2014 χρονιά Ευρωεκλογών και αυτοδιοικητικών εκλογών που διενεργήθηκαν σχεδόν παράλληλα, η συμμετοχή αυξήθηκε κατά 7 περίπου μονάδες στο 59,33% και -κατά το κοινώς λεγόμενο – «το σύστημα κάπως συνήλθε». Ο ΣΥΡΙΖΑ του Αλ. Τσίπρα επικράτησε της ΝΔ του Αντ. Σαμαρά με 26,56% έναντι 22,72% και η Χρυσή Αυγή ξεπερνώντας το ΠΑΣΟΚ που κατήλθε ως ΕΛΙΑ, πλησίασε το διψήφιο ποσοστό (9,39%). Το κυβερνόν κόμμα «οδηγήθηκε» μοιραίως σε εθνικές κάλπες την 25η Ιανουαρίου 2015, χάνοντας την εξουσία και σε δεύτερο στάδιο ο κ. Σαμαράς την ηγεσία της ΝΔ, όπως και ο προκάτοχος του το 2009.
Οι εκλογές επισπεύστηκαν -κατά λίγους μήνες – και το 2019, όταν ο Αλ. Τσίπρας στις ευρωεκλογές του Μαϊου ηττήθηκε με 10 μονάδες διαφορά από τον Κυριάκο Μητσοτάκη (ΝΔ 33,12%, ΣΥΡΙΖΑ 23,75%). Η συμμετοχή ανήλθε στο 58,69% και παρέμεινε ως μέγεθος περίπου στο ίδιο επίπεδο στις εθνικές της 7ης Ιουλίου.
Από το 1981 έως το 1999
Στις 18 Οκτωβρίου 1981 οι Έλληνες ψηφοφόροι σε ποσοστό 78,48% πραγματοποίησαν την παρθενική τους συμμετοχή στις ευρωεκλογές, παράλληλα με τις εθνικές, εκλέγοντας το ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου με 40,12% και δεύτερο κόμμα τη ΝΔ του Γ. Ράλλη με 31,33%. Το πανηγυρικό κλίμα ανάληψης της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ δεν «αφορούσε» το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών, καθώς ο Α. Παπανδρέου προτάσσοντας το «συμβόλαιο με τον λαό» δεσμεύονταν ότι θα ακυρώσει εκείνο της ένταξης στην ΕΟΚ που είχε υπογραφεί τον Μάιο του 1979 στο Ζάππειο από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Σε κάθε περίπτωση και οι δύο αναμετρήσεις ήταν συντριπτικές για τον Γ. Ράλλη ο οποίος κίνησε τις διαδικασίες διαδοχής του.
Μπλε και πράσινα καφενεία
Η χαώδης πολιτικό-κοινωνική διαίρεση σε όλα τα επίπεδα των μηχανισμών του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ καταγράφεται σε απόλυτο βαθμό στις Ευρωεκλογές της 17ης Ιουνίου 1984 οι οποίες αποκτούν χαρακτήρα εθνικής αναμέτρησης με τον πρόεδρο της ΝΔ Ευάγγελο Αβέρωφ να ηγείται προσωπικώς του Ευρωψηφοδελτίου και τους Γεώργιο Μαύρο ως φυσικό ηγέτη της Ένωσης Κέντρου και Μανώλη Γλέζο ως επικεφαλής της μεταπολιτευτικής ΕΔΑ να καταλαμβάνουν την πρώτη και δεύτερη θέση αντίστοιχα στο ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ.
Η Ελλάδα χωρίστηκε σε «μπλε» και «πράσινα» καφενεία όπου οι συζητήσεις μετατρέπονταν κυρίως σε γερούς καβγάδες ενώ στη Βουλή το θέμα της αναγνώρισης της εθνικής αντίστασης προκαλούσε πολλές προσωπικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των βουλευτών όλων των κομμάτων. Υπό τέτοιες συνθήκες, το 77,17% του εκλογικού σώματος πήγε να ψηφίσει δίνοντας ξανά τα πρωτεία στο ΠΑΣΟΚ με 41,58% και στη ΝΔ 38,05%. Ωστόσο το κόμμα της «Αλλαγής» έχασε 10 μονάδες σε σχέση με το 48,07% των εθνικών εκλογών του 1981 κι εκείνο της «Απαλλαγής» που πορευόταν υπό το βαρύ σύνθημα «Αβέρωφ – Τοσίτσα βάρα με τη γκλίτσα», άλλαξε πρόεδρο.
Προς το 1989
Εκείνες οι Ευρωεκλογές ήταν αφετηρία ανατροπών και ακόμη μεγαλύτερων εντάσεων. Όταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αναλαμβάνει την προεδρία της ΝΔ, ο Ανδρέας Παπανδρέου τον χαρακτηρίζει «Εφιάλτη» και «Αποστάτη» αποδίδοντας του ευθύνες για τη διάλυση του κόμματος του πατέρα του, το 1965, παρότι βασικός πρωταγωνιστής στο παρασκήνιο ήταν ο ίδιος. Επίσης διάφορα συκοφαντικά δημοσιεύματα αναδεικνύονται μέσω της τότε «ναυαρχίδας του λαϊκισμού», της εφημερίδας «Αυριανή» περί δήθεν συνεργασίας του Μητσοτάκη με τις κατοχικές δυνάμεις, ενώ με τη στήριξη του ΚΚΕ ο Α. Παπανδρέου εκλέγει Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Χρήστο Σαρτζετάκη θέτοντας εκτός τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Στις εθνικές εκλογές της 2ας Ιουνίου 1985 το ΠΑΣΟΚ ανανεώνει μεν τη θητεία του με περιορισμένες απώλειες κάτω του 3% (45,82%), αλλά η ΝΔ βελτιώνει αισθητά τη θέση της κατά 5 περίπου μονάδες σε σχέση με το 1981 (40,85%) βάζοντας υποθήκη για το μέλλον που δεν… αργεί και πολύ να έλθει. Ήδη την επόμενη χρονιά στις δημοτικές εκλογές του 1986 κερδίζει τους 3 μεγαλύτερους δήμους της χώρας (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη) και το 1989 επιτυγχάνει την ανατροπή.
Ρεκόρ συμμετοχής
Στις Ευρωεκλογές της 18ης Ιουνίου 1989 που διεξήχθησαν παράλληλα με τις βουλευτικές, όπως και το 1981, μόνοι αμέτοχοι πρέπει να έμειναν κάποιοι περιθωριακοί και μερικές χιλιάδες αποβιωσάντων αφού οι εκλογικοί κατάλογοι τότε δεν εκκαθαρίζονταν έγκαιρα (τώρα…κάπως έχουν αλλάξει τα πράγματα). Στις κάλπες προσήλθαν 8 στους 10 ψηφοφόρους ( 80,03%) και ψήφισαν περίπου όπως και στις διπλανές (συμμετοχή στις εθνικές 80,69%). Η ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη κατέλαβε το 40,41% των ψήφων και το ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου το 35,96%.
Το «ξεφούσκωμα» του 1994 και τα ποσοστά της ΠΟΛΑΝ
Τα πολιτικά πάθη παρέμειναν ασίγαστα για μερικά χρόνια ακόμη έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990 οπότε η προηγούμενη γενιά των πολιτικών αποχώρησε από το κεντρικό επίπεδο. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ευρωκάλπη έχασε έστω και κατ΄ ελάχιστον την ικανότητα της ως πυξίδα, εφόσον βέβαια έμπαινε κανείς στον κόπο να την εξετάσει προσεκτικά. Έτσι λοιπόν στις Ευρωεκλογές της 12ης Ιουνίου 1994, 2 στους 3 πολίτες (ποσοστό συμμετοχής 71,24%) προσήλθαν και «διόρθωσαν» την ετυμηγορία της 10ης Οκτωβρίου 1993 όταν το ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου επανακάμπτοντας πλήρως κέρδισε τη ΝΔ του Κων. Μητσοτάκη με διαφορά 8,27% (46,88% έναντι 39,30%). Η απόσταση μειώθηκε στις 5 μονάδες με το ΠΑΣΟΚ στο 37,64%, τη ΝΔ υπό τον Μιλτιάδη Έβερτ στο 32,66% και την Πολιτική Άνοιξη του Αντώνη Σαμαρά στο 8,65%.
Θα μπορούσε να εικάσει κανείς ότι εάν ο κ. Σαμαράς είχε επιστρέψει στη ΝΔ μετά την αποχώρηση του Κων. Μητσοτάκη, τότε το κόμμα υπό τον Μ. Έβερτ θα είχε κόψει πρώτο το νήμα των Ευρωεκλογών, καθώς αυτό τουλάχιστον προέκυπτε από την απλή αριθμητική πράξη. Πέραν της ως άνω γενικόλογης κρίσης που διαδίδονταν έντονα τότε, δεν μπορεί να παρακάμπτεται ότι ο νεοπαγής κεντροδεξιός φορέας του κ. Σαμαρά είχε σχεδόν διπλασιάσει τα ποσοστά του σε σχέση με το 1993 όταν έλαβε 4,88%, πράγμα που σημαίνει ότι μεγάλο μέρος της δύναμής της προήλθε από απογοητευμένους ψηφοφόρους της ΝΔ του 1989 που μετακινήθηκαν στο ΠΑΣΟΚ το 1993 και επέστρεψαν στον ευρύτερο δεξιό-κεντροδεξιό χώρο ψηφίζοντας ΠΟΛΑΝ στις Ευρωεκλογές του 1994.
«Ειρηνική επανάσταση»
Οι αριθμοί δεν αμφισβητούνταν κι άλλωστε οι ισχυρές κομματικές οργανώσεις περνούσαν από κόσκινο τους χιλιάδες οργανωμένους και μη οπαδούς τους. Εκ των πραγμάτων πάντως, η ανάγνωση ήταν λανθασμένη κι έτσι όταν απεβίωσε ο Α. Παπανδρέου, τον Ιούνιο του 1996, αντί η ΝΔ να διατηρήσει τη γνωστή σκληρή γραμμή της, παρασύρθηκε από το μεταρρυθμιστικό προφίλ του μεταβατικού πρωθυπουργού και οριακά εκλεγέντος προέδρου του ΠΑΣΟΚ Κ. Σημίτη και έδωσε στον προγραμματικό της λόγο τον τίτλο της «ειρηνικής επανάστασης». Ο επίλογος για τον «εν αναμονή πρωθυπουργό» Μ. Έβερτ γράφτηκε στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1996 όταν η ΝΔ ηττήθηκε για δεύτερη συνεχόμενη φορά από το ΠΑΣΟΚ με 41,49% έναντι 38,12%. Ο Έβερτ κατάφερε να κλείσει την ψαλίδα στις 3 μονάδες όσες δηλαδή έλαβε η φθίνουσα ΠΟΛΑΝ μένοντας οριακά (2,94%) εκτός Βουλής. Τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν λάβει τελείως διαφορετική τροπή εάν οι πρωταγωνιστές στο προσκήνιο και το παρασκήνιο δεν διαγκωνίζονταν έως την τελευταία στιγμή και εάν προσέγγιζαν ρεαλιστικά τη θέση του εκλογικού σώματος στις ευρωεκλογές του 1994.
Η περίοδος 1999-2000
Κι ενώ το ΠΑΣΟΚ κατάφερνε να «ξεγλιστρά» από τις δυσμενείς για ‘κείνο συγκυρίες διαβάζοντας σχολαστικά τους αριθμούς και τις συμπεριφορές των εκλογέων, η Νέα Δημοκρατία σχεδόν προσπερνούσε τις ευρωκάλπες μένοντας εκτός εξουσίας από το 1993 έως το 2004. Στις Ευρωκλογές της 13ης Ιουνίου 1999, 7 στους 10 ψηφοφόρους (συμμετοχή 70,25%) ανέδειξαν πρώτο κόμμα της ΝΔ του Κώστα Καραμανλή (36%), αφήνοντας πίσω το ΠΑΣΟΚ του Κ. Σημίτη (32,91%). Κι ενώ εκείνο το καλοκαίρι η «φούσκα» του Χρηματιστηρίου εγκλώβιζε εκατομμύρια πολίτες σε χαρτοφυλάκια του «αέρα» και ο τραγικός σεισμός της 7ης Σεπτεμβρίου 1999 βύθιζε τον κόσμο στο πένθος και την Ελλάδα σε διεθνή ανυποληψία, η ΝΔ έχασε τις βουλευτικές εκλογές της 8ης Απριλίου 2000 «για μια χούφτα ψήφους» (ΠΑΣΟΚ: 43,79%, ΝΔ: 42,74%).
Αυτό κι αν ήταν έκπληξη, όχι πάντως ανεξήγητη ούτε αναπότρεπτη.
Άλλωστε ο διαχρονικός Μπ. Μπρεχτ έχει δώσει από τον Μεσοπόλεμο απαντήσεις με τις Ιστορίες του κ. Κόϊνερ. «Τι φτιάχνετε τώρα;» ρωτούν τον άνθρωπο του. Κι εκείνος: «Κουράζομαι πάρα πολύ, ετοιμάζω το επόμενο λάθος …».
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ:
H ΑΠΟΧΗ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
1981: Συμμετοχή 78,48%
1984 : Συμμετοχή 77,17%
1989: Συμμετοχή 80,03%
1994: Συμμετοχή 71,24%
1999: Συμμετοχή 70,25%
2004: Συμμετοχή 63,22%
2009: Συμμετοχή 52,63%
2014: Συμμετοχή 59, 33%
2019: Συμμετοχή 58,69%
