Αργινούσες και Δίκαιο

Δημοσιεύθηκε στην έντυπη TODAY PRESS

της Κωνσταντίνας Καρακώστα, Επίκουρης Καθηγήτριας Νεότερης Ιστορίας

Μετά το τέλος των συλλαλητηρίων σε όλη την Ελλάδα, ο πρωθυπουργός σε ανάρτησή του αναφέρθηκε στην ανάγκη να δοθεί η ηθική λύτρωση που μόνο η ανεξάρτητη δικαιοσύνη μπορεί να προσφέρει στην κοινωνία, τονίζοντας τον κίνδυνο της διατάραξης της πολιτικής σταθερότητας. Δεν είναι σχήμα καθ’ υπερβολή ο κίνδυνος που επικαλείται ο πρωθυπουργός. Η Ιστορία έχει να μας δώσει πολλά ηχηρά παραδείγματα που στη σχέση της δικαιοσύνης με την πολιτική ελλοχεύει η εκτροπή. Για τις ανάγκες του σημερινού άρθρου θα μεταφερθούμε στο 406 π.Χ. τότε που συνέβη η πιο μεγάλη ναυμαχία μεταξύ Ελλήνων. Η ναυμαχία στις Αργινούσες μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών αποτέλεσε την τελευταία νίκη των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ωστόσο, οι στρατηγοί των Αθηναίων, αν και νικητές, διώχθηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο, προκαλώντας σημαντικές πολιτικές εξελίξεις.

Κατάφεραν να διασπάσουν τον στόλο των Σπαρτιατών, να σκοτώσουν τον αρχηγό τους και να τρέψουν σε φυγή όσους Σπαρτιάτες είχαν απομείνει. Τα νέα της νίκης έφτασαν στην Αθήνα αλλά οι πανηγυρισμοί δεν κράτησαν για πολύ. Σύντομα μαθεύτηκε ότι περίπου χίλιοι ναύτες τους αφέθηκαν αβοήθητοι να πνιγούν αλλά και οι νεκροί έμειναν άταφοι χωρίς να τους δοθούν οι πρέπουσες τιμές. Η Εκκλησία του Δήμου με ψήφισμά της καθαίρεσε τους στρατηγούς και τους ανακάλεσε πίσω. Οι στρατηγοί κλήθηκαν να λογοδοτήσουν και άμεσα προκλήθηκε τεράστια αναστάτωση στην κοινωνία της πόλης. Οι Αθηναίοι αλληλοεπηρεαζόμενοι αποφάσισαν να εμφανιστούν ντυμένοι με μαύρα ρούχα και κομμένα μαλλιά σαν συγγενείς των θυμάτων της ναυμαχίας που δεν περισυνελέγησαν για να επηρεάσουν με αυτόν τον τρόπο την κοινή γνώμη. Το πλήθος φώναζε ότι είναι τρομερό να μην αφήνουν τον δήμο να κάνει ό,τι επιθυμεί.

Μέσα σε αυτή την ένταση, ο Σωκράτης είπε ότι δεν θα κάνει τίποτα άλλο, παρά μόνο αυτό που ορίζουν οι νόμοι. Το πλήθος όμως απαιτούσε άμεση διευθέτηση της υπόθεσης. Κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, που επηρεαζόταν από άτομα που σκόπιμα προσπαθούσαν να την αποπροσανατολίσουν, οι στρατηγοί καταδικάστηκαν σε θάνατο και η ποινή τους εκτελέστηκε. Όμως όπως πολύ χαρακτηριστικά γράφει ο Ξενοφώντας, οι Αθηναίοι μετά από λίγο διάστημα μετάνιωσαν για την απόφασή τους και ζήτησαν να κριθούν από τον Δήμο αυτοί που τους εξαπάτησαν. Το γεγονός των Αργινουσών επέδρασσε τελικά καταλυτικά στον τρόπο που οι Αθηναίοι αντιμετώπιζαν τα ζητήματα της απονομής δικαιοσύνης. Η απολυτότητα στην κυριαρχία του δήμου δέχτηκε μεγάλο πλήγμα και προκρίθηκε έκτοτε οι αποφάσεις να λαμβάνονται με βάση το νόμο.

Το 403 π.Χ. στην Αθήνα αποφασίστηκε η κυριαρχία του δήμου να αντικατασταθεί από την κυριαρχία του νόμου. Η μεταρρύθμιση του πολιτεύματος στόχευε να θεμελιώσει όλες εκείνες τις εγγυήσεις που προστατεύουν τον πολίτη τόσο από την αυθαίρετη εξουσία όσο και από τις πλειοψηφίες που μπορούν να τον καταστήσουν έρμαιο των επιλογών τους. Στο εξής το θυμικό και η ιδιοτέλεια θα έδινε το προβάδισμα στο έννομο συμφέρον.
Οι δίκες των στρατηγών στην Αθήνα είχαν απόλυτα πολιτικό χαρακτήρα. Η ρητορική δεινότητα κάποιων παρέσυρε το πλήθος το οποίο μετανιωμένο ζήτησε ένα κράτος δικαίου, όπου ο νόμος θα διαφυλάττει το δημοκρατικό του πολίτευμα. Οι ισορροπίες που ζούμε είναι εύθραυστες, ο κίνδυνος της διατάραξης της πολιτικής σταθερότητας, που ανέφερε ο πρωθυπουργός, δεν είναι υπερβολή. Απαιτείται σύνεση.