By 
Δημοσιεύτηκε στην έντυπη Today Press
του Κωνσταντίνου Μπούρα
Ο Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας γράφει στην Today Press για την ελευθερία της έκφρασης και τον σεβασμό στις πεποιθήσεις των ανθρώπων, με αφορμή το περιστατικό στην Εθνική Πινακοθήκη αλλά και την επιλογή της Διεύθυνσης της για τοποθέτηση αμφιλεγόμενων έργων.
Η πολιτιστική διπλωματία είναι ιδιαίτερα σημαντική κι επείγουσα σε έναν πλανήτη που δοκιμάζεται όχι μόνον από τα εν πολλοίς ανεξέλεγκτα στοιχεία τής Φύσης αλλά από πολέμους, εμφυλίους, θρησκευτικούς, επεκτατικούς και ούτω καθεξής.
Οι οικολογικές ισορροπίες έχουν διασαλευτεί ήδη ανεπανόρθωτα. Η κλιματική αλλαγή καταδικάζει ολόκληρες περιοχές σε ξηρασία και σε λειψυδρία.
Η ανθρώπινη υπερκαταναλωτική δραστηριότητα είναι μόνο μία από τις αστάθμητες μεταβλητές μιας πολύπλοκης, αν όχι κι απροσδιόριστης συμπαντικής διαφορικής εξίσωσης.
«Πόλις εστί νόμω». Ο νόμος από το ρήμα νέμω, εξ ου και Νέμεσις, συλλατρευομένη μαζί με την Θέμιδα στον αρχαιολογικό χώρο τού Ραμνούντα Αττικής.
Κάθε υπέρβασις τού μέτρου αποτελεί Ύβριν. «Ύβρις γεννά τύραννον». Ο Κρέοντας στην σοφόκλεια «Αντιγόνη» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ύβρις, άτις, νέμεσις και τίσις προκαλούν Καταστροφή, γεννούν κατά-στροφές (ανατροπές) παντός τύπου.
Κι ας θυμηθούμε εκείνα τα πάντα επίκαιρα αρχαία ρητά: «Μέτρον άριστον» [χωρίς το πλεοναστικό «παν»], μα πάνω απ’ όλα το «αρχή σοφίας ονομάτων επί-σκεψις».
Η αρχαία τραγωδία παραμένει επίκαιρη και πολυσήμαντη, ευεπίφορη σε διάφορες ερμηνείες ανάλογα με τα εκάστοτε χωροχρονικά και ιδεολογικά πολιτισμικά συμφραζόμενα, ακριβώς επειδή τότε, στην αρχαία Αθήνα πόλη-κράτος τέθηκαν για πρώτη φορά τα όρια των εξατομικευμένων εγώ ως προς το δημοκρατικό κοινό «εμείς», ένα εγρηγορός που χάρη στις θεμελιώδεις δημοκρατικές αρχές οδήγησε στην άνθηση τής Ελεύθερης Σκέψης κι Έκφρασης.
Βεβαίως, δεν πρέπει να ξεχνούμε πως αυτή η εξιδανικευμένη πολιτεία καταδίκασε σε θάνατο τον Σωκράτη, οδήγησε σε αυτοεξορία τον Πυθαγόρα, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Αγάθωνα… και τόσους άλλους που δεν γνωρίζουμε εμείς σήμερα.
Ο δραματικός ποιητής Φρύνιχος πλήρωσε ένα τεράστιο πρόστιμο στο Δημόσιο Ταμείο γιατί προκάλεσε αναστάτωση, αναταραχή με την παράσταση τού έργου του «Μιλήτου άλωσις». Μετά τις μάλλον ανθελληνικές «Τρωάδες» ο Ευριπίδης κατέφυγε εν μία νυκτί στην Πέλλα, στην αυλή τού Αρχέλαου (τού παππού τού Μεγάλου Αλεξάνδρου), όπου κι έγραψε στα στερνά του την φιλελληνική «Ιφιγένεια εν Αυλίδι».
Υπήρχε μάλιστα νόμος στην Αθήνα τού 5ου π.Χ. αιώνα που απαγόρευε τον υπερβολικό θρήνο (!!!) και οι τεθλιμμένοι συγγενείς θα πρέπει να δείχνουν αυτοσυγκράτηση στο πλαίσιο τής καλής (κοινωνικής τους και πολιτικής) αγωγής και να πληρώνουν ενδεχομένως επαγγελματικές μοιρολογίστρες για αυτή την δυσάρεστη δημόσια εκδήλωση ψυχικού πόνου (!!!!! Πολλά θαυμαστικά μαζί).
Παρά τα όποια παρατράγουδα (μέχρι κι ο Φειδίας κατηγορήθηκε πως έκλεψε μέρος από το χρυσάφι που προοριζόταν για τον Παρθενώνα) η αρχαία Αθήνα γέννησε την Δημοκρατία, το Αρχαίο Δράμα, την Φιλοσοφία, την Φυσικο-μαθηματική Επιστήμη και καλλιέργησε τις Καλές Τέχνες.
Δόθηκε όμως στον Αριστοφάνη και στους ομοτέχνους του το δικαίωμα να σατιρίζει δημόσια και ονομαστικά εν ενεργεία πολιτικούς και να τους ξεμπροστιάζει δημόσια «ποιητική αδεία» και κάνοντας χρήση των δημοκρατικών του δικαιωμάτων.
Στους «Ιππής» του μάλιστα αποφαίνεται: «εν αμίλλας πονηραίς αθλιότερος ο νικήσας». Το πρώτο καταγεγραμμένο αρχαίο σχόλιο για την αναξιοκρατία-μετριοκρατία.
Όταν όμως σήμερα έρχεται ο κάθε μετανεωτερικός σκηνοθέτης κάνοντας χρήση των ελευθεριών που του εξασφαλίζει το μεταμοντέρνο να αποδομήσει ακόμα και τον Αριστοφάνη καπηλευόμενος το πιασάρικο αρχαίο “brand name” προβαίνοντας έτσι ατιμωρητί στην αγορανομική παράβαση τής πλαστοπροσωπίας, κανείς δεν διαμαρτύρεται και ουδείς/ουδεμία/ουδέν υποβάλλει μηνύσεις, αγωγές, μήτε καν για προσβολή τής όποιας αισθητικής του, διότι (άκουσον άκουσον) ο/η καλλιτέχνης προτάσσει το αναφαίρετο θεσμοθετημένο δικαίωμά του στην ιερή για εμάς Ελευθερία τής Έκφρασης.
Κι εάν για την ερμηνεία τού αρχαίου δράματος ακόμα κι εμείς οι επαγγελματίες, συστηματικοί, επιστήμονες κριτικοί ακολουθούμε διάφορες σχολές ή διαμορφώνουμε τον δικό μας κώδικα αξιών, τι γίνεται με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις; Πού σκοντάφτουν στα ανθρώπινα δικαιώματα;
Παραδείγματος χάριν, το δικαίωμα τού ανθρώπου στην ευθανασία, ή έστω στην ελεγχόμενη αποχώρηση από τον μάταιο τούτο κόσμου, σε αυτή τη φάση τού Πολιτισμού αμφισβητείται ενεργά τόσο από την κείμενη Νομοθεσία όσο κι από πάμπολλα θρησκευτικά δόγματα που ποινικοποιούν την αυτοκτονία και καταδικάζουν εσαεί (δίχως δικαίωμα έφεσης) τον αυτόχειρα.
Προβάλλονται αυτή τη στιγμή δύο ταινίες με αυτό το θέμα: μία τού Αλμοδόβαρ «Το διπλανό δωμάτιο» και μία περισσότερο πανοραμική (από ερευνητικής πλευράς) τού Γαβρά «Τελευταία πνοή». Και στις δύο κάποιος επιχειρηματολογεί ότι όταν ο υπερπληθυσμός στη γη χτυπήσει κόκκινο, τότε και μόνον τότε θα αναγκαστούν οι νομοθέτες να αλλάξουν άποψη.
Τι γίνεται όμως τα θρησκευτικά ή και εθνικά πιστεύω; Μπορεί κανείς να επιβάλλει τις απόψεις του στους άλλους και μέχρι ποιο όριο, με ποιο τρόπο;
Ο μεγάλος ποιητής Κίπλινγκ τονίζει ότι σε κάθε ερώτημα πρέπει να απαντηθούν έξη μόρια: πότε, πού, ποιος/ποιοι, πώς, τι, γιατί.
Στην ταινία του Γαβρά μια διάσημη ηθοποιός χρησιμοποιεί έναν χυδαίο χαρακτηρισμό για τους θρήσκους που απαγορεύουν την ευθανασία. Το δραματικό πρόσωπο που υποδύεται επιτυχώς διαμαρτύρεται γιατί τού στερούν το δικαίωμα τού “habeas corpus” καταδικάζοντάς το σε ισόβιο πόνο.
Στην ταινία του Αλμοδόβαρ ένας θρήσκος ανακριτής προσβάλλει ανεπίτρεπτα την σιωπηλή συναινούσα στην επιτυχημένη ευθανασία τής φίλης της.
Τα όρια εδώ είναι ρευστά, εύπλαστα και το όλο πλαίσιο τής πολιτικής ορθότητας παραμορφώνεται δραματικότατα.
Με ποιο δικαίωμα λοιπόν ο δικός μας ο θεός είναι καλύτερος τού διπλανού μας και ακυρώνει κάθε άλλο;
Ας εξετάσουμε τώρα τις ενδοπολιτισμικές ενδοθρησκευτικές έριδες: εικονομαχία, filioque, Ωριγένης, αγγελολογία-αγγελολατρεία, μετενσάρκωση, αγνωστικισμός, αρειανισμός, σατανολατρεία… Είναι χαρακτηριστική επίσης η αγεφύρωτη αντιπαλότητα μεταξύ σιϊτών και σουνιτών, ενώ οι ηλιολάτρες σούφι κατάφεραν να ενσωματωθούν ειρηνικά σε ένα μεταγενέστερο δόγμα. Οι ινδουιστές επιμένουν για τις ελέω θεού κάστες τους κι ότι οι άνθρωποι δεν γεννιούνται ίσοι, οι βουδιστές πρεσβεύουν μάλλον την αρχή τής ελαχίστης προσπαθείας, αν όχι και της μη πράξεως… Οι τέκτονες έχουν ως σύνθημά τους το γνωστό από την Γαλλική Επανάσταση «Ελευθερία Ισότης Αδελφότης». Η μυστική Φιλική Εταιρεία συνέβαλε στην απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό. Και τα λοιπά και τα λοιπά και τα λοιπά…
Ήδη στην «Νέα Εποχή» οι εναλλακτικές θεραπείες έχουν νομιμοποιηθεί σε πολλά κράτη ως υπηρεσίες συμβουλευτικής τάξεως κι έχουν κωδικό δραστηριότητας στην Εφορεία.
Μία γαλλική εφημερίδα γίνεται στόχος εξτρεμιστών όταν εκείνοι θεωρούν ότι τους προσέβαλε με ένα δημοσίευμά της το δικό τους θρησκευτικό δόγμα.
Μία καθηγήτρια πανεπιστημίου διασύρεται προ ετών γιατί σε μια ταινία μικρού μήκους προσβάλλει τη σημαία ως εθνικό μας σύμβολο.
Στην Επίδαυρο η προπερυσινή παράσταση τής Κιτσοπούλου έκοψε πολλά εισιτήρια και άναψε τα αίματα με το ακατάσχετο υβρεολόγιο και την σκηνική ανατροπή κάθε έννοιας πολιτικής ορθότητας. Ας θυμηθούμε τον ρόλο τού θεσμοθετημένου Τρελού στα σαιξπηρικά δράματα και θα βρούμε εκεί μία κάποια αναλογία.
Περάσαμε μία τουλάχιστον (πρόσφατη) οικονομική κρίση, βιώσαμε την καραντίντα λόγω κορωνοϊού, λοιμούς, λιμούς, σεισμούς, καταποντισμούς, πολέμους, μάχαιρες, μολότωφ, επαπειλούμενες εκρήξεις ηφαιστείων, που για την ώρα μάς άφησαν ήσυχους… και λίαν εσχάτως κάποιος που πήγε στην Πινακοθήκη προκειμένου να ικανοποιήσει τις καλλιτεχνικές του ορέξεις ξαφνικά τα κάνει λίμπα, τα κάνει γης μαδιάμ, γιατί διατείνεται πως μερικά εκθέματα προσβάλλουν ανεπανόρθωτα τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις κι αντιστέκεται σθεναρά υπερασπιζόμενος αυτό του το δικαίωμα.
Πού είναι τα όρια και ποιος θα τα καθορίσει; Ο ποινικός κι αστικός κώδικας είναι σαφής. Ο κώδικας καλής συμπεριφοράς συζητήσιμος. Η «πολιτική ορθότητα» σχετική, επιδεχομένη πολλαπλών ερμηνειών. Η καταστροφή υλικής περιουσίας είναι ένα στοιχείο. Η προσβολή προσωπικότητας ένα άλλο. Η ελευθερία τής έκφρασης ένα τρίτο. Πού βρίσκεται η χρυσή τομή και ποιος/ποια/ποιο θα την ανακαλύψει; Τι εξασφαλίζει την κοινωνική ειρήνη;
Ερωτήματα, ερωτήματα, ερωτήματα, που μένουν αναπάντητα από την Αρχαιότητα.
«Η Ηθική κι η Αισθητική είναι συγκοινωνούντα δοχεία» έλεγε (σε δική μου ελεύθερη απόδοση) ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, μέντωρ τού οραματιστή στρατηλάτη Μεγάλου Αλεξάνδρου, που κατέκτησε πολιτιστικά την Ασία εδραιώνοντας εκεί για αιώνες τον ελληνικό τρόπο ζωής και σκέψης.
Σήμερα ποιος ορίζει τι είναι ηθικό και τι ανήθικο, πέρα από την εκάστοτε ισχύουσα Εθνική, Κοινοτική, Παγκόσμια Νομοθεσία;
Εάν δεν μπορούμε να αποδείξουμε την ύπαρξη ενός συγκεκριμένου θεού με επιστημονικά αντικειμενικό τρόπο, τότε έχουμε πρόβλημα, που θα οξύνεται ολοένα, εφ’ όσον η Πληροφορική επιτρέπει τόσο την διάχυση προϊόντων της θεσμοθετημένης ελεύθερης έκφρασης όσο και την διάδοση ιδεών ικανών να αλλάξουν τις κοσμοαντιλήψεις μας κι εν τέλει τον ίδιο τον κόσμο.
Μια πανάρχαια κινεζική παροιμία λέει πως «είναι ευλογία και κατάρα να ζεις σε ενδιαφέροντες μεταβατικούς-μεταιχμιακούς καιρούς».
Ίδωμεν και ας συσκεφθώμεν.
