Κωνσταντίνα Καρακώστα: Η κάθαρση έρχεται στο τέλος ως αναπόφευκτη τιμωρία που ανακουφίζει και λυτρώνει

Πόσες φορές δεν ακούσαμε τη λέξη «τραγωδία» τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή τα όσα συνέβησαν στα Τέμπη. Και πως ολοκληρώνεται η τραγωδία; «…δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθηµάτων κάθαρσιν» σύμφωνα με τον ορισμό της τραγωδίας που δίνει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του. Ο σκοπός της τραγωδίας δηλαδή είναι να επιτύχει μέσα από τον οίκτο (τη συμπάθεια, την ευσπλαχνία) και τον φόβο που προκαλεί (στο κοινό) την κάθαρση αυτών των (φοβερών) παθημάτων. Όλοι μας όταν ακούμε τη λέξη «κάθαρση» το μυαλό μας πηγαίνει αυτόματα στην τραγωδία. Ποιο είναι όμως συγκεκριμένα το αντικείμενο της κάθαρσης; Τι είναι εκείνο που καθαίρεται στην τραγωδία και με την τραγωδία;

Ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης ήταν ο πρώτος που τάχθηκε υπέρ του αιτήματος της «κάθαρσης», μιλώντας στην ΕΡΤ (27/01) για το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. «Μετά από κάθε μεγάλη τραγωδία, πρέπει να υπάρχει και κάθαρση. Αυτό ζητάνε και αυτό αλίμονο εάν δεν τους το δώσει η Ελληνική Δημοκρατία. Θα έπρεπε να ήμασταν αλλού ταξιδεμένοι εάν δεν λαμβάναμε το μήνυμα και από τις μεγάλες συγκεντρώσεις για τα Τέμπη και από τις ευρύτερες αντιδράσεις. Και στις συγκεντρώσεις αυτές ήταν, το ξέρω και από προσωπική εμπειρία, και δικοί μας φίλοι και ψηφοφόροι».

Ήταν η πρώτη φορά που η τραγωδία των Τεμπών συνδέθηκε με την κάθαρση. Ποσό βαριά και πολυσύνθετη όμως είναι η έννοια της «κάθαρσης»; Επανερχόμενοι στον ορισμό του Αριστοτέλη και επιχειρώντας τη συντακτική του ανάλυση, υποκείμενο της κάθαρσης είναι η μίμηση, αντικείμενο είναι τα τραγικά παθήματα και μέσο ο τραγικός έλεος και φόβος. Ωστόσο η τραγική µίµηση δεν αφορά τους ανθρώπους. Είναι η μίμηση πράξεων και βίου. Γι’ αυτό και η κάθαρση δεν αφορά τα συναισθήματα, αλλά είναι η κάθαρση των καταστάσεων και των βιωμάτων. Με αυτόν τον τρόπο η τραγικότητα της υπόθεσης ξεπερνά τα στενά όρια και αναδεικνύεται ως άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη µοίρα. Η τραγική κάθαρση αφαιρεί από τα αισχρά παθήματα κάθε έννοια εφήμερου και παροδικού και τα ανάγει ώστε να αποδεικνύεται ο αιώνιος χαρακτήρας της ουσίας τους. Υπάρχει δηλαδή η ανάγκη αποκατάστασης της εσωτερικής λογικής πίσω από την κάθαρση. Εκεί επεμβαίνουν ο έλεος και ο φόβος. Για να βελτιώσουν την ανθρώπινη ύπαρξη.

Κάθε τραγωδία αναδεικνύει μια αξιακή σύγκρουση και αποτυπώνει τον τρόπο που οι ήρωες στέκονται απέναντι σε αυτή. Ο Νόμος παρουσιάζεται πάντοτε για την αποκατάσταση της αταξίας, για την τήρηση της δικαιοσύνης που πρέπει να διέπει τη λειτουργία του κόσμου. Η έπαρση είναι υπερβολική και εμείς παρακολουθούμε με αγωνία το ξεπέρασμα, τη ρήξη των οριών. Η κάθαρση έρχεται στο τέλος ως αναπόφευκτη τιμωρία που ανακουφίζει και λυτρώνει. Μας ανακουφίζει και ταυτόχρονα μας θυμίζει την ανθρώπινη ταπεινότητα που δικαιωμένη πλέον έχει αποκατασταθεί από τους νόμους. Αυτό θέλει η ελληνική κοινωνία. Αυτό ήταν το αίτημα του Χατζηδάκη. Η τιμωρία και η ηθική αποκατάσταση που θα δώσουν σε όλους μας την ψυχική πεποίθηση ότι μπορούμε να ανταπεξέλθουμε την προσβολή που έχει συμβεί. Ότι μπορούμε να βελτιώσουμε την ανθρώπινη ύπαρξή μας και επομένως και την ανθρώπινη µοίρα μας.