Κτήμα ες αεί

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press

της Κωνσταντίνας Δ. Καρακώστα

Επίκουρης Καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας

Ο Θουκυδίδης ήταν ο πρώτος ιστορικός που πέτυχε να αποδείξει, μέσα από τις σελίδες του έργου του, ότι η Ιστορία και η Φιλοσοφία λειτουργούν παράλληλα στον ανθρώπινο χρόνο. Το είδος του ιστορικού γεγονότος το καθιστά κτήμα ες αεί, δηλαδή ένα απόκτημα μέσα από το οποίο οι άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν την ύπαρξή τους και τα περιστατικά της ζωής τους. Σε αντίθεση με την παθητική πρόσληψη της ζωής, η ενεργητική είτε ως σκέψη είτε ως δράση είναι αυτή που πετυχαίνει την ένωση της Φιλοσοφίας με την Ιστορία. Μέσα από αυτό το δίπολο άλλωστε, μέσα από αυτό το ζεύγος, έχει αναπτυχθεί ολόκληρη η αρχαιοελληνική σκέψη.

Η θουκυδίδεια ανάλυση δομείται στην έννοια της «ανθρώπινης φύσης», γι’ αυτό και όσα προκύπτουν είναι «γιγνόμενα μεν και αιεί εσόμενα». Αυτή είναι η πορεία που ενώνει την φυσική Φιλοσοφία με την Ιστορία και εισέρχεται η δεύτερη στον χώρο της Πολιτικής. Καθώς ο άνθρωπος αντιδρά με συγκεκριμένο τρόπο κάτω από τις ίδιες συνθήκες επιβεβαιώνει αβίαστα τον άρρηκτο δεσμό που ενώνει την φύση του με τα ιστορικά γεγονότα και αναδεικνύει τα τελευταία ως αποτύπωση της ανθρώπινης πολιτικής δράσης.

Πρωταρχικός παράγοντας της πολιτικής θεωρίας του Θουκυδίδη είναι η έννοια του κατάλληλου χρόνου, δηλαδή του δελφικού προστάγματος «καιρόν γνώθι». Οι πολιτικές συνθήκες είναι εκείνες που διαμορφώνουν τα ιστορικά δεδομένα, η επιτυχία ή αποτυχία της πολιτικής δραστηριότητας είναι σε άμεση εξάρτηση από το πόσο προσαρμοσμένη είναι ή όχι στο ιστορικό περιβάλλον. Η ικανότητα του πολιτικού προσώπου να διαγιγνώσκει την ευκαιρία την κατάλληλη χρονική στιγμή καθορίζει την επιτυχημένη του πορεία. Αν ο χρόνος που επιλέγεται δεν είναι ο κατάλληλος τότε το αποτέλεσμα είναι το πολιτικό σφάλμα.

Όλοι όμως οφείλουν να γνωρίζουν ότι ο καθημερινός, συνεχής σκληρός αγώνας είναι η πραγματικότητα του ανθρώπινου βίου είτε στην δημόσια είτε στην ιδιωτική του έκφανση. Ο πόλεμος, οποιασδήποτε μορφής, είναι αναπόφευκτος. Ο πολιτικός άνδρας λοιπόν, που εκούσια αναλαμβάνει τη σκέψη και τη δράση των πολιτικών πραγμάτων, πρέπει την ίδια στιγμή να προσαρμόζει τα όσα πηγάζουν από την ανθρώπινη φύση με τις αναγκαιότητες των ιστορικών αλλαγών. Η διαρκής εναλλαγή των ιστορικών δεδομένων επιβάλλει κάθε φορά την άμεση προσαρμογή του πολιτικού προσώπου στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται. Η Ιστορία επιτάσσει εγρήγορση και όχι εμμονική προσκόλληση. Απαιτεί έναν «πολυπράγμονα αγώνα» στην ετοιμότητα ανάληψης πρωτοβουλιών.

Δεν είναι τυχαίο επομένως πως η πολιτιστική ανάπτυξη που συντελέστηκε στην Αθήνα και θεωρείται σήμερα το θεμέλιο του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, έτσι όπως εξυμνείται από τον Θουκυδίδη αποδίδεται ως αποτέλεσμα της πολυπράγμονος φύσης των Αθηναίων. Ως αποτέλεσμα της πολυπράγμονος πνευματικής ανησυχίας τους που μέσω αυτής επιβλήθηκαν στα ιστορικά δρώμενα. Ο αξεπέραστος πολιτισμός της πόλης συνδυαστικά με την επεκτατική κυριαρχική τους πολιτική άλλαξε τα ιστορικά και πολιτικά δεδομένα όχι μόνο της Αθήνας αλλά ολόκληρου του αρχαίου κόσμου.

Ο Περικλής, η επικράτηση του οποίου ήταν ολοκληρωτική, σήμανε στην Αθήνα την πιο λαμπρή περίοδο πολιτιστικής, οικονομικής και πολιτικής ακμής. Την περίοδο που ακόμη και σήμερα ολόκληρος ο κόσμος θαυμάζει. Αυτή η «έργω δε υπό του πρώτου ανδρός αρχή» αποδεικνύει την σχέση της Φιλοσοφίας-Ιστορίας και Πολιτικής και στη θουκυδίδεια ανάλυση συγκρίνεται μόνο με την εποχή του Αγαμέμνονα. Εκείνου που στην προ-ομηρική εποχή κατάφερε και οδήγησε τους Έλληνες σε μια πρωτοφανή για τα δεδομένα αντίστοιχη πολύπλευρη ανάπτυξη.