By 
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
Στις 6 Οκτωβρίου που τα μέλη και οι φίλοι του ΠΑΣΟΚ θα πάνε στις εσωκομματικές κάλπες για εκλογή ηγεσίας, το κόμμα τους θα έχει ηλικία 50 ετών και ενός μήνα. Μπορεί ο αναγνώστης να το θεωρήσει άσχετο, άστοχο ή βέβηλο, αλλά ο περίφημος γαλλορουμάνος φιλόσοφος και στοχαστής Εμίλ Σιοράν είχε γράψει ότι «ο άνδρας στα πενήντα του υποχρεώνεται να αποφασίσει αν θα πορευτεί προς το μοναστήρι ή προς το πορνείο». Επειδή η συσχέτιση «άνδρα» και «κόμματος» δεν είναι υποχρεωτικώς δόκιμη, κρατείστε το τσιτάτο και (αν δεν σας ταιριάζει) αποσυνδέστε το από τα διλήμματα που κατατρέχουν το ΠΑΣΟΚ σήμερα.
Στα πενήντα του χρόνια λοιπόν, το ΠΑΣΟΚ που σφράγισε με ποικίλους τρόπους την μεταπολιτευτική μας ιστορία, ξαναδιαλέγει αρχηγό. Αν συμπυκνώσουμε την Πασοκική ιστορία σε αριθμούς και πρόσωπα, θα μετρήσουμε έξι αρχηγούς σε μισό αιώνα ζωής. Μέσοι όροι δεν υπάρχουν εδώ, αφού σχεδόν τα μισά χρόνια της ζωής του ΠΑΣΟΚ, αρχηγός ήταν ο ιδρυτής Ανδρέας Παπανδρέου. Κατά σειρά, πρόεδροι του ΠΑΣΟΚ ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου για είκοσι δύο (22) χρόνια, ο Κώστας Σημίτης για οκτώ (8), ο Γιώργος Παπανδρέου για επίσης οκτώ (8), ο Ευάγγελος Βενιζέλος για μόλις τρία (3), η Φώφη Γεννηματά για έξι (6) και τέλος ο Νίκος Ανδρουλάκης που μέχρι τώρα έχει τρία (3) χρόνια θητείας, με ισχυρή πιθανότητα να συνεχίσει και μετά την 8η Οκτωβρίου.
Σύμφωνα με το ιδρυτικό καταστατικό του ΠΑΣΟΚ του 1974, πρόεδρο εξέλεγε το τακτικό συνέδριο του Κινήματος που έπρεπε να γίνεται ανά τρία χρόνια. Οι προθεσμίες αυτές ουδέποτε τηρήθηκαν, εξάλλου εκείνες τις εποχές η εκλογή προέδρου του Κινήματος ήταν μια διαδικασία χωρίς πραγματική ουσία. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ο φυσικός ηγέτης του και ουδέποτε υπήρξε κάποιος που τόλμησε να τον αμφισβητήσει ως αρχηγό, όσο εκείνος βρισκόταν εν ζωή. Στα τρία συνέδρια που έγιναν από το 1974 ως το 1996, πάντα γινόταν μια τυπική ψηφοφορία στο τέλος για την εκλογή αρχηγού, στην οποία ο Ανδρέας ήταν ο μοναδικός υποψήφιος. Εκλεγόταν πάντα παμψηφεί, δια απλής ανάτασης των χειρών των συνέδρων και μέσα σε κλίμα θριαμβικό. Ποτέ δεν αποτολμήθηκε άλλη υποψηφιότητα και ποτέ δεν στήθηκε κάλπη. Αυτά έγιναν στην μετά Ανδρέα εποχή.
Οφείλουμε να πούμε ότι για την περίοδο εκείνη, η εκλογή προέδρου απ’ το συνέδριο (έστω και όπως γινόταν) ήταν μια όντως πρωτοποριακή διαδικασία. Τα υπόλοιπα κόμματα, πλην της κομμουνιστικής αριστεράς, πρόβλεπαν στα καταστατικά τους εκλογή αρχηγού μέσα από την Κοινοβουλευτική τους Ομάδα, όχι με την συμμετοχή στελεχών και μελών από τις οργανώσεις. Αυτό έκανε τότε η ΝΔ, το άλλο μεγάλο κόμμα της χώρας. Τα δε συνέδρια του ΠΑΣΟΚ είχαν μια αύρα μαζικής λαϊκής συμμετοχής, καθώς οι σύνεδροι πάντα ξεπερνούσαν τις 5000 με 6000 και γίνονταν με ανοικτή τηλεοπτική μετάδοση, σε αντίθεση με τα συνέδρια της παραδοσιακής αριστεράς που ποτέ δεν είχαν παραπάνω από 300 με 400 αυστηρά επιλεγμένους συνέδρους και διαδικασίες που διαδραματίζονταν εν κρυπτώ για το ευρύ κοινό.
Ήταν επίσης το ΠΑΣΟΚ που το 2004 ξανά άλλαξε την διαδικασία εκλογής προέδρου, παρασέρνοντας όλα τα ελληνικά κόμματα και μεταβάλλοντας καθοριστικά την σχέση κόμμα-κοινωνία-αρχηγός. Το 2004, ο Γιώργος Παπανδρέου εγκαινίασε το πρωτοφανές να εκλέγεται ο αρχηγός του κόμματος από όλους τους φίλους και ψηφοφόρους που ήθελαν να πάνε να ψηφίσουν. Πήρε τότε 1.000.000 ψήφους, γεγονός ανήκουστο. Λίγα χρόνια αργότερα την ίδια διαδικασία υιοθέτησε και η ΝΔ (στην μάχη Σαμαρά-Ντόρας), ενώ και ο κομμουνιστογενής ΣΥΡΙΖΑ κατέφυγε στην ίδια διαδικασία το 2022. Η εκλογή αρχηγού από την λαϊκή βάση και όχι από ένα κομματικό σώμα έδωσε το δικαίωμα στους εκλεγμένους να επικαλούνται την απευθείας σχέση τους με τον λαό και μετέτρεψε σταδιακά τα ελληνικά κόμματα σε ακόμα ισχυρότερους προσωποκεντρικούς μηχανισμούς.
Για να ξαναγυρίσουμε στην ιστορία του ΠΑΣΟΚ, οι διαδικασίες μόνιμης επανεκλογής προέδρου επί Ανδρέα ήταν μια επιβεβαίωση της δύναμης του, ενώ στην συνέχεια μετατράπηκαν σε υποθέσεις που αφορούσαν ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Τον Ιανουάριο του 1996, με τον Ανδρέα να έχει παραιτηθεί από την πρωθυπουργία λόγω αρρώστιας, το αρχικό παιχνίδι παίχθηκε στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του κυβερνώντος ΠΑΣΟΚ που εξέλεξε για πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη, έναντι του Άκη Τσοχατζόπουλου και του Γεράσιμου Αρσένη. Οριακά κέρδισε τότε την πρωθυπουργία ο Σημίτης, για να πάει τον Ιούνιο του 1996 στο 4ο Συνέδριο, στο οποίο επικράτησε του Άκη Τσοχατζόπουλου. Το δίλημμα «είτε εκλέγομαι και πρόεδρος, είτε παραιτούμαι και από την πρωθυπουργία» δούλεψε άψογα. Έτσι κι αλλιώς, το τότε μεγάλο ΠΑΣΟΚ είχε ένα εκπληκτικό ένστικτο αυτοσυντήρησης και τεράστια εσωτερική ώθηση για να κερδίζει την εξουσία.
Η μετάβαση από τον Σημίτη στον Γιώργο Παπανδρέου δεν έγινε και πολύ ορθόδοξα. Μόλις ο πρωθυπουργός διαπίστωσε ότι θα χάσει τις επερχόμενες εκλογές του 2004, έδωσε το δακτυλίδι της αρχηγίας στον γιο του ιδρυτή του κόμματος, τον οποίον έτσι κι αλλιώς είχε υπουργό εξωτερικών. Ο Γιώργος επέλεξε την μαζική εκλογή από την βάση, πήρε ένα εκατομμύριο ψήφους, αλλά έχασε τις εκλογές του 2004. Κανένας δεν του επέρριψε ευθύνη για την ήττα αυτή, αντιθέτως το βράδυ των εκλογών του 2007 που έχασε ξανά, ο Ευάγγελος Βενιζέλος εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά στο Ζάππειο και δήλωσε υποψήφιος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ. Η εσωκομματική αναμέτρηση έγινε μέσα σε τρομερή πόλωση, την οποία κέρδισε ξανά ο Παπανδρέου, ενώ τρίτος ήταν ο Κώστας Σκανδαλίδης.
Η τελευταία μεγάλη αναλαμπή του κραταιού ΠΑΣΟΚ ήταν στις εθνικές εκλογές του 2009, όταν ο Γιώργος έγινε πρωθυπουργός. Έκτοτε άρχισε ο κατήφορος και η αποσύνθεση του κόμματος. Τον Μάρτιο του 2012 κι αφού ο Παπανδρέου υπό το βάρος της χρεωκοπίας και των μνημονίων είχε φύγει από την πρωθυπουργία, παραιτείται από την αρχηγία και του ΠΑΣΟΚ. Σε μια εθνική συνδιάσκεψη που κανένας δεν θυμάται, ο Ευάγγελος Βενιζέλος εκλέγεται πρόεδρος του Κινήματος ελλείψει άλλης υποψηφιότητας. Έμεινε μόλις τρία χρόνια πρόεδρος ενός ΠΑΣΟΚ που μετείχε μεν στην κυβέρνηση Σαμαρά, αλλά είχε πάρει έναν ανεξέλεγκτο κατήφορο. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε από την αρχηγία τον Ιούνιο του 2015, έχοντας στην πλάτη του το χαμηλότερο ποσοστό στην ιστορία του Κινήματος, ένα ντροπιαστικό 4,68%.
Ήρθε η σειρά της Φώφης Γεννηματά. Τον Ιούνιο του 2015, σε εκλογές με μόλις 51.000 φίλους και μέλη να παίρνουν μέρος, η Φώφη κέρδισε την ηγεσία με 51,6%. Για την ιστορία αναφέρω ότι συνυποψήφιοι ήταν ο Ανδρέας Λοβέρδος και ο Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος. Η Γεννηματά σταθεροποίησε το ΠΑΣΟΚ σ’ ένα ποσοστό γύρω στο 6% και σταδιακά κέρδισε την εκτίμηση φίλων και αντιπάλων. Η Φώφη Γεννηματά αποτόλμησε μια μεγάλη σύμπραξη των όλων των κεντρώων δυνάμεων, οπότε τον Νοέμβριο του 2017 έγιναν εκλογές για την ηγεσία της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Μετείχαν Γεννηματά, Ανδρουλάκης, Καμίνης, Θεοδωράκης, Ραγκούσης και άλλοι. Η Φώφη κέρδισε και στους δυο γύρους, στον δεύτερο απέναντι στον Νίκο Ανδρουλάκη. Η Γεννηματά έμεινε αρχηγός μέχρι τον θάνατο της τον Οκτώβριο του 2021, οπότε ήρθε η σειρά του Ανδρουλάκη.
Τον Δεκέμβριο του 2021, ο Νίκος Ανδρουλάκης εκλέχτηκε αρχηγός του Κινήματος σε δύο γύρους.
Στον δεύτερο αντιμετώπισε τον Γιώργο Παπανδρέου που ξαναέθεσε υποψηφιότητα για πρόεδρος, αφού επί δεκαετία είχε φτιάξει δικό του κόμμα. Τον κέρδισε με 67,1% και έκτοτε παραμένει πρόεδρος. Η συνολική αλλαγή του πολιτικού σκηνικού ευνόησε τον Ανδρουλάκη αρχικά, καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ έπνεε τα λοίσθια, μετά δε την αποχώρηση Τσίπρα δημιουργήθηκαν προσδοκίες για άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην δεύτερη θέση. Οι ελπίδες αυτές διαψεύστηκαν στις ευρωεκλογές του 2024, με αποτέλεσμα να αρχίσει άγρια αμφισβήτηση του αρχηγού εκ των έσω. Υποχρεωτικά το ΠΑΣΟΚ οδηγείται σε εκλογές ηγεσίας τον προσεχή Οκτώβριο, μέσα σε κλίμα πόλωσης. Επί του παρόντος, οι δημοσκοπήσεις φέρνουν τον Ανδρουλάκη στην πρώτη θέση, είναι όμως πολλοί αυτοί που του καταλογίζουν ότι δεν έχει την δυνατότητα να εκμεταλλευτεί τη ραγδαία πτώση της ΝΔ και την δραματική παρακμή του ΣΥΡΙΖΑ. Απέναντι του έχει τον δήμαρχο Αθηναίων Χάρη Δούκα και τον Παύλο Γερουλάνο. Απομένουν ενενήντα μέρες μέχρι την εκλογή και κανένας δεν μπορεί να προδικάσει την έκβαση της. Ούτε την μελλοντική πορεία του ΠΑΣΟΚ μπορεί κανείς να προβλέψει. Το δίλημμα Σιοράν παραμένει κραταιό…
