By 
Tης Κυριακής Μερτζάνη
Συμβούλου ψυχικής υγείας
Συντονίστριας ομάδων εφήβων και ενηλίκων
kikimertzani@gmail.com
Στο επίκεντρο των ερευνών βρίσκεται και φέτος η δραματική μείωση της ψυχικής υγείας και ευημερίας των Ελλήνων. Τα δεδομένα των ερευνών που σημειώθηκαν μεταξύ 2019 και 2020 και συνεχίστηκαν το 2021 μέσω της COVID-19, συνεχίζουν να υφίσταται χωρίς αισιόδοξα σημάδια ανάκαμψης. Παρά την προσδοκία ότι η συλλογική ψυχική υγεία θα άρχιζε να ανακάμπτει προς τα μετα-πανδημίας επίπεδα, τα ερευνητικά δεδομένα σε 64 χώρες υποστηρίζουν το αντίθετο.
Οι επιπτώσεις της «τραυματισμένης» παγκόσμιας ψυχικής ευημερίας μοιάζει να λειτουργεί ως μια κανονικότητα. Πράγματι, πολλές από τις αλλαγές που επέφερε η πανδημία εξακολουθούν να υφίστανται, από την αύξηση στην εξ αποστάσεως εργασία, την αλλαγή συμπεριφοράς και σχέσεων, έως την αυξημένη χρήση πλαστικών μιας χρήσης, και όλα αυτά θα μπορούσαν να συμβάλουν στο ότι πρέπει να μελετηθεί και να κατανοηθεί, πως η ψυχική υγεία επηρεάζεται από το περιβάλλον και τις συνθήκες που βιώνει το άτομο.
Η ετήσια έκθεση του Global Mind Project, κατέγραψε το 2021-2023 την υπερβολική χρήση του διαδικτύου και πως επηρεάζει την ψυχική υγεία του ατόμου αλλά και τον παγκόσμιο χάρτη της ψυχικής ευημερίας.
Έρευνα τον Απριλίου του 2024 από την Focus Bari, αναφέρει ότι, η Ανασφάλεια για το μέλλον και η ψυχική υγεία/ηρεμία είναι σήμερα οι δύο μεγάλες προκλήσεις ζωής για τους Έλληνες!
Σύμφωνα με μελέτη, που διεξήχθη από ειδικούς της CBD, η χώρα μας σημείωσε ρεκόρ τόσο για αναφορές άγχους όσο και κατάθλιψης.
Η Ελλάδα έχει επιπολασμό κατάθλιψης 6,52%, το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη.
Συνδέοντας τα παραπάνω ερευνητικά ευρήματα με τη σχολική έρευνα του ΕΠΙΨΥ με τίτλο «Πανελλήνια Έρευνα για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των Εφήβων-μαθητών» φαίνεται ότι τα αποτελέσματα είναι δυσμενέστερα για τα κορίτσια και τους 15χρονους και 13χρονους εφήβους.
Τα κορίτσια και οι μεγαλύτεροι έφηβοι αναφέρουν σε χαμηλότερα ποσοστά υψηλή ικανοποίηση από τη ζωή και πάρα πολύ καλή υγεία ενώ, παράλληλα, σε υψηλότερα ποσοστά εκδηλώνουν ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα, έχουν κακή/πεσμένη διάθεση, βρίσκονται σε κίνδυνο για εκδήλωση κατάθλιψης, νιώθουν μοναξιά και απομόνωση, έχουν συμπτώματα άγχους, και (από στοιχεία μόνο για 15χρονους) έχουν κάνει σκέψεις για πρόκληση βλάβης στον εαυτό τους και απόπειρες αυτοκτονίας.
Διαχρονικά, από τα ευρήματα για 4 από τους 11 δείκτες που υπάρχουν δεδομένα από προηγούμενες έρευνες, φαίνεται ότι το 2022 συνεχίζεται η τάση επιδείνωσης της ψυχικής υγείας και ευεξίας των εφήβων.
Για την τετραετία 2018-2022, η επιδείνωση είναι εντονότερη αναφορικά με την εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων (τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα), το ποσοστό των οποίων αυξάνεται από 44,0% σε 59,6%. έως και σήμερα.
Η τραυματισμένη ελληνική κοινωνία
Για την Ελλάδα που βίωσε πρόσφατα αλλεπάλληλα συλλογικά τραύματα με τη μορφή συμφορών, όπως το Μάτι, τα Τέμπη, οι πλημμύρες, οι σεισμοί και οι πυρκαγιές, καθώς και capital control, νομισματικό ταμείο, πανδημία, πιθανότητα πολέμου, μεταναστευτικό, εκφοβισμούς, παραβατικότητα των νέων οι γυναικοκτονίες και ανέχεια, όλες αυτές οι τραυματικές καταστάσεις μοιάζουν να προκαλούν την κατάθλιψη και είναι η συνέπεια των τραυμάτων τα οποία τείνουν να διαπερνούν «αθόρυβα» κάθε πλευρά της καθημερινότητας μας.
Το τραύμα είτε ψυχικό είτε σωματικό είναι άρρηκτα συσχετισμένο με τον πόνο, που εισβάλλει ως ξένο στοιχείο και αλλοιώνει την αντίληψη και τα βιώματα του ανθρώπου.
Τα τραύματα είναι συνυφασμένα με την παραβίαση και το βιασμό της κανονικότητας και παίρνουν τη μορφή οικονομικής καταστροφής, υγειονομικής απειλής, προσωπικής απορρύθμισης, περιβαλλοντικής βόμβας.
Το άλγος γίνεται ανυπόφορο και μεταδίδεται σε κάθε έκφανση του βίου, μέχρι μέσω θεραπευτικών τεχνικών, να αναπλαισιωθεί και να διοχετευτεί σε συνειδητοποίηση, αντίδραση ή δημιουργικότητα, είναι πολυπαραγοντικό, απρόσμενο, οδυνηρό, ανεπεξέργαστο, σχεδόν χαοτικό, όσον αφορά τις αιτίες και τη συμπτωματολογία, αφορά το πνεύμα, το σώμα και την ψυχή και μοιάζει με επιτομή μιας πληθώρας εσωτερικών γεγονότων και ανεπαρκών ερμηνειών.
Διεγείρει ή καθηλώνει άτομα και κοινωνίες και διαποτίζει ή διαστρεβλώνει την μνήμη.
Ερευνώντας το πολυπαραγοντικό ζήτημα της Κατάθλιψης και της Αγχώδους διαταραχής
Έρευνες έχουν δείξει ότι αντί να μειώνονται οι ψυχικές διαταραχές στην μετα-covid εποχή, ολοένα και αυξάνονται τα ποσοστά στις συνταγογραφήσεις σε αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά φάρμακα.
Μελέτη που εκπόνησαν ο καθηγητής Οικονομικών της Υγείας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Νίκος Πολύζος και ο λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, PhD ΔΠΘ, Γιώργος Μαυριδόγλου, με θέμα «Χαρακτηριστικά της ελληνικής εξωνοσοκομειακής συνταγογράφησης 2015-2021» αναφέρει ότι από το 2015 εως το 2021 έχει υπερτετραπλασιαστεί η συνταγογράφηση ψυχοτρόπων φαρμάκων σε νέους ηλικίας 15-29.
Την δεύτερη θέση με τριπλασιασμό συνταγογράφησης φαρμάκων για ψυχικές διαταραχές το 2021 φαίνεται να κατέχει η ηλικιακή ομάδα ατόμων 30-44, ενώ τα άτομα ηλικίας 45-59 φαίνεται 1 στις 6 φαρμακευτικές αγωγές που λαμβάνουν να ανήκουν σε ψυχοτρόπα φάρμακα.
Είναι πλέον αντιληπτό ότι οι ψυχικές διαταραχές αντιπροσωπεύουν το 14% των ασθενειών σε όλο τον κόσμο, η κατάθλιψη επηρεάζει περίπου 400 εκατομμύρια, η άνοια επηρεάζει περίπου 35 εκατομμύρια, ενώ η σχιζοφρένεια επηρεάζει περίπου 21 εκατομμύρια ανθρώπους.
Η μανιοκαταθλιπτική διαταραχή είναι η τρίτη κύρια αιτία αναπηρίας παγκοσμίως, ενώ έχει αυξηθεί σε 7% το ποσοστό της διαταραχή πανικού και η ανησυχία ύπνου (αϋπνία) σε 3,6 % τα τελευταία 5 χρόνια.
Πάνω από τις μισές διαταραχές ψυχικής υγείας στην ενήλικη ζωή ξεκινούν από την ηλικία των 14 ετών, ωστόσο οι περισσότερες περιπτώσεις παραμένουν μη ανιχνεύσιμες (WHO, 2017 ).
Αν και έχουν διενεργηθεί πολλές μελέτες ώστε να διερευνηθούν οι καθοριστικοί παράγοντες της κατάθλιψης και του άγχους, κυρίως με βάση είτε μικρές είτε επιλεγμένες περιοχές, από όσο είναι γνωστό καμία μελέτη δεν έχει ολοκληρωθεί με πλήρη στοιχεία στην Ελλάδα ιδιαίτερα σε περιοχές με συγκεκριμένα γεωγραφικά, κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, όπως είναι οι μικρές απόμακρες κοινότητες και μικρά νησιά του Αιγαίου.
Μελέτη που διεξήχθη από το Κέντρο Πολιτικών Ερευνών, το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Κοινωνικής Στατιστικής και Πολιτικής Έρευνας του Πανεπιστήμιο Κρήτης και Ελληνική Κοινή Γνώμη (ΓΠΟ), αναφέρει ότι τα συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους στους νέους στην Ελλάδα είναι συχνά και σχετίζονται περισσότερο με προηγούμενο ιστορικό ψυχικής υγείας και συνυπάρχουσες δυσκολίες προσοχής/μάθησης και χρήση ουσιών, παρά με γνωστούς κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Αυτά τα αποτελέσματα ενδέχεται να επηρεάσουν τις προτεραιότητες των προληπτικών στρατηγικών υγείας.
