By 
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Κυριακής Μερτζάνη
Συμβούλου Ψυχικής Υγείας
Ιδρύτριας του Ψυχοθεραπευτικού & Εκπαιδευτικού κέντρου Κοχλίας
Συντονίστρια ομάδων εφήβων και ενηλίκων
Τι έχουν να μας επικοινωνήσουν οι νέοι με τις ραγδαίες εξελίξεις της παραβατικότητας να κτυπούν την κοινωνική σειρήνα; Και ναι, μια πρόκληση είναι να επικεντρωθούμε σε αυτό που συμβαίνει τώρα, αλλά είναι μόνο αυτό που χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε; Μήπως η παραβατικότητα είναι η ανάγκη για αναγνώριση και αντίδραση εναντίον της παραβίασης και αδικίας που έχει συμβεί στο εκεί και τότε;
Έχει σημασία να παρατηρήσουμε τον κοινωνικό μετασχηματισμό που συμβαίνει συστημικά και τις μορφές που αλλάζει το φαινόμενο της παραβατικότητας.
Παλαιότερα την παρατηρούσαμε σε υποβαθμισμένες περιοχές με υψηλούς δείκτες ανέχειας και φτώχιας. Τώρα το φαινόμενο της παραβατικής συμπεριφοράς έχει εξαπλωθεί σαν πυρκαγιά και στις εύπορες τοπικές κοινωνίες.
Παλαιότερα παρατηρούσαμε την παραβατική συμπεριφορά μικροκλοπών, βανδαλισμών, εκβιασμών μεταξύ μελών μικρό-συμμοριών, διακίνηση και χρήση ναρκωτικών.
Σήμερα σε όσα αναφέρονται πιο πάνω, έχουν προστεθεί η κατοχή και χρήση αιχμηρών αντικειμένων όπως είναι μαχαίρια λεπίδες κατσαβίδια, βαριά εργαλεία όπως σφυριά, που οδηγούν σε σοβαρούς τραυματισμούς εως και δολοφονίες.
Παλαιότερα μπορεί να εντοπιζόταν στις προβληματικές οικογενειακές καταστάσεις, στις οποίες συμβαίνουν τραυματικά γεγονότα όπως διαζύγιο, χωρισμός, πένθος και κακοποίηση, σε οικογένειες που είναι στην περιθωριοποίηση. Στο σήμερα η νεανική παραβατικότητα έρχεται να μας μιλήσει για την αποξένωση των σχέσεων.
Είναι αντιληπτό ότι, τα τελευταία χρόνια τα σημαντικά περιβάλλοντα (Οικογένεια-Σχολείο) έχουν αποδυναμωθεί καθώς την κύρια σημαντική θέση έχει πάρει η ανεξέλεγκτη χρήση διαδικτύου και η επικοινωνία μεταξύ συνομηλίκων σε αυτό το περιβάλλον της απόσυρσης και μοναχικότητας.
Είναι η μίμηση μια συμπεριφορά της παραβατικότητας;
Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ποιους συμβολικούς μιμητικούς μηχανισμούς ενεργοποιεί ο έφηβος και από ποια ηλικία αρχίζει να τους εφαρμόζει.
Από ποιο περιβάλλον εκτός από το οικογενειακό μπορεί να μιμηθεί συμπεριφορές;
Ποια είναι η ανάγκη του έφηβου να αφήνεται ως αντικείμενο στα χέρια των σημαντικών άλλων, είναι μια διεργασία να ανακαλύψει τον εαυτό του;
Σε όλα τα εξελικτικά στάδια του παιδιού η οικογένεια, οι γονείς και η σχέση των αδελφιών παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Επιπλέον, στην εφηβεία, οι νέοι προσπαθούν να ορίσουν τη δική τους ταυτότητα, προσπαθούν να καθιερωθούν και συχνά η επιρροή των γονέων αντικαθίσταται από την επιρροή των συνομηλίκων και των φίλων.
Ως εκ τούτου, ο ρόλος της νεανικής παραβατικότητας μπορεί να γίνει μίμηση. Οι νέοι μπορούν να μιμηθούν συμπεριφορές και αντιδράσεις, όπως η αδιάφορη στάση των γονέων, οι συγκρουσιακές σχέσεις των γονιών τα αισθήματα κατωτερότητας και ντροπής, η έλλειψη προσοχής, μπορούν να οδηγήσουν σε διάφορους τύπους ψυχολογικών προβλημάτων στα παιδιά και τους εφήβους.
Για παράδειγμα, κατάθλιψη, φόβοι, υπερβολική επιθετικότητα κλπ. Αυτά τα δύσκολα συναισθήματα μπορούν να προκαλέσουν τον ανήλικο να αναζητήσει ένα νέο περιβάλλον όπου είναι σημαντικός έστω και εάν διαπράξει παραβατικότητα.
Αντιστάθμιση – Μετάδοση Οικογενειακών Συστημάτων
Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αν μια συγκεκριμένη οικογενειακή σχέση χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη αρνητικότητα, τα αδέλφια της οικογένειας μπορεί να στραφούν το ένα στο άλλο για υποστήριξη, γεγονός που οδηγεί σε μείωση της αρνητικότητας σε άλλα οικογενειακά υποσυστήματα (Whiteman et al., 2007).
Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως υπόθεση αντιστάθμισης της σχέσης. Μια άλλη άποψη είναι οι διακρίσεις στις σχέσεις γονέων και παιδιών οδηγεί σε αύξηση της αρνητικότητας στις άλλες οικογενειακές σχέσεις, η οποία είναι γνωστή ως υπόθεση της κοινωνικής μετάδοσης της αδικίας.
Για παράδειγμα, οι Buist κ.ά. (2015) διαπίστωσαν ότι τα υψηλότερα επίπεδα σύγκρουσης μεταξύ αδελφών σχετίζονταν σημαντικά με υψηλότερα επίπεδα μετάδοσης της αδικίας και ανισότητας και ανάπτυξη της παραβατικότητας.
Ψυχοσυναισθηματική εκπαίδευση
Εκπαιδεύοντας τους γονείς πώς να ανταποκρίνονται καλύτερα στη συμπεριφορά του/των παιδιού/ων τους, και στη σχέση μεταξύ αδελφιών είτε θετική είτε αρνητική, έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η επιθετικότητα και η αγχώδη συμπεριφορά. Ιδιαίτερα σε παιδιά ηλικίας δύο έως επτά η μάθηση της αντιμετώπισης χωρίς διακρίσεις μειώνει την πιθανότητα να παρουσιάσουν ζητήματα αρνητικής συμπεριφοράς.
Μια άλλη ψυχοσυναισθηματική εκπαίδευση είναι να ενημερωθούν έγκαιρα τα παιδιά για τις επιπτώσεις των ναρκωτικών, των συμμοριών, του σεξ και των αιχμηρών αντικειμένων.
Η ενίσχυση των δεξιοτήτων διαχείρισης συγκρούσεων και η προσφορά υποστήριξης σε όσους βρίσκονται σε κίνδυνο να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά αποτρέπει την εξάπλωση του κοινωνικού φαινομένου.
Αριθμοί που χρειάζονται προσοχή
Αρκετές διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι το 30% των παιδιών ηλικίας 11-12 ετών έχουν δει πορνογραφία στο διαδίκτυο και ότι το 44% των παιδιών ηλικίας 14-17 ετών χρησιμοποιούν πορνογραφία στο υπνοδωμάτιό τους, με τη φυσική παρουσία των γονέων τους στο σπίτι.
Η ειδική εγκληματολόγος και ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Middlesex του Λονδίνου Elena Martellozzo δηλώνει ότι τα περισσότερα από αυτά τα βίντεο περιέχουν βίαιο σεξ, σκηνές στις οποίες οι γυναίκες είναι υποταγμένες και χαρούμενες να ικανοποιούν την ανδρική επιθυμία, σεξισμό, επιθετικότητα, ταπείνωση, εξευτελισμό και ψευδό-βιασμό.
Αυτό λοιπόν που ανησύχησε τους ερευνητές ήταν ότι οι έφηβοι αυτοί, μετά από μια αρχική αντίδραση αηδίας, σοκ και σύγχυσης, έδειξαν διέγερση: μετά την πρώτη επίδραση, η αηδία μειώθηκε και η διέγερση αυξήθηκε.
Πως όμως μπορεί αυτού του είδους η διέγερση να εξελίσσεται ίσως σε μια παραβατική συμπεριφορά?
Τι είναι αυτό που μπορεί να συνδέεται και να παρακινεί την εχθρότητα?
Ο Parens (1991), υποστηρίζει ότι οι υπερβολικά επώδυνες καταστάσεις δημιουργούν εχθρική καταστροφικότητα, όταν ο πόνος είναι χαμηλός, η ευερεθιστότητα είναι προσαρμοστική και οργανωτική αντίδραση ως μια μορφή εκφόρτωσης και δυσφορίας. Όταν ο πόνος είναι μεγάλος τότε δημιουργείται ο θυμός, και η εχθρότητα ως δυναμικές να μην διαλυθεί το άτομο. Στην ηλικία των έξι ετών παρατηρούμε ότι ο θυμός δημιουργείται από ισχυρές εμπειρίες πόνου. Η αηδία, ο θυμός, η εχθρότητα, το μίσος, και η οργή κτίζονται μέσα από γεγονότα που βιώνει το παιδί ως υπερβολικά ή αβάστακτα στην τρυφερή ηλικία από 3 + .
Στην αναπτυξιακή ηλικία της εφηβείας, το νεαρό άτομο εάν δεν αλλάξουν τα μοτίβα πόνου, τότε η οργή και το μίσος γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι συμπεριφοράς μια συνεχούς διέγερσης και εκτόνωσης του πόνου που δεν φροντίστηκε στο εκεί και τότε.
Εάν τελικά το μίσος και η οργή προέρχεται από μια συστημική ανεπαρκή διαχείριση των σημαντικών περιβαλλόντων του παιδιού, τότε οφείλουμε να λειτουργήσουμε προγράμματα που θα είναι προσβάσιμα στην πρόληψη σε οικογένειες που έχουν παιδιά από 3+ ετών αλλά και προγράμματα αντιμετώπισης της οργής και του μίσους των Νέων.
